مهر بررسی کرد؛ اماواگرهای مالچ پاشی در خوزستان، موافقان و مخالفان چه می گویند؟

به گزارش باغ من این روزها مالچ پاشی در استان خوزستان سروصدای بسیاری به پا کرده است. مخالفان در فضای مجازی آنرا عامل مرگ گیاهان و جانوران می دانند درحالی که موافقان آنرا نجات بخش طبیعت اعلام می کنند.

خبرگزاری مهر- گروه استان ها: کانون های گردوغبار به سبب تخریب محیط زیست و فرسایش خاک به وجود آمده اند و گردوغبار ناشی از آنها بر سلامت و اقتصاد تأثیر مخرب بر جای می گذارد. برای مقابله با فرسایش خاک از پوشش هایی استفاده می شود که مالچ(Mulch ) نام دارد و دو روش کلی طبیعی(استفاده از لاشه برگ ها و خاک اره) و مصنوعی(مالچ نفتی و مالچ معدنی) برای تولید آنها به کار گرفته شده است.
مالچ نفتی از فرآورده های نفتی بوده که حدود ۵۰ سال است که مورداستفاده قرار گرفته است. از نقاط مثبت مالچ نفتی این است که کارایی بسیار بالایی دارد و می تواند دوام داشته باشد. با عنایت به این که کشورمان منبع اصلی نفت را دارد تولید مالچ نفتی می تواند ارزان تر تمام شود. در گذشته تولید مالچ خیلی ارزان بود.

مالچ نفتی سال ۱۳۴۲ از لیبی به ایران رسید و نخستین بار در مورداستفاده قرار گرفت. برای تهیه مالچ نفتی ابتدا باید نفت به قیر تبدیل گردد. بعد قیر، شل شود و سرانجام در کارخانه، مالچ نفتی با استفاده از ۴۸ درصد قیر، ۵۰ درصد آب و دو در صد ماده ممزوج کننده (یا آنیون یا کاتیون یا رس) تهیه شود تا قابلیت پاشیده شدن را پیدا کند.
این روزها اما اختلاف نظر درباب مالچ پاشی در بیابان های استان خوزستان بسیار بالا گرفته است و موافقان و مخالفان این طرح، هر کدام دیدگاه هایی در این خصوص دارند. کارشناسان موافق برای مالچ پاشی از تحقیقات علمی برای موافقت بهره مند می شوند ولی دلسوزان محیط زیست بیشتر بر پایه دیده های عینی خود نظر می دهند.
یکی دیگر از مسائل مطرح شده در این زمینه حفاظت و صیانت از حق آبه تالاب های استان خوزستان است؛ فعالان حوزه محیط زیست خوزستان بر این باورند که اگر حق آبه تالاب ها رعایت و از خشک شدن بیشتر آنها جلوگیری شود، بالقطع شاهد کاهش بیابان زایی و همین طور کاهش وقوع پدیده ریز گردها خواهیم بود.
مالچ پاشی توأم با نهال کاری است
معاون منابع طبیعی خوزستان در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: از سال ۴۷ یعنی نزدیک به نیم قرن عملیات بیابان زدایی در خوزستان آغاز و نخستین اقدام باز با استفاده از مالچ نفتی بوده که در الباجی و بروایه کیلومتر ۲۵ جاده اهواز – اندیمشک آغاز شد و مالچ پاشی توأم با نهال کاری و قلمه کاری انجام دادند.

عبدالرضا دانایی با اشاره به اینکه اگر مالچ آسیبی داشت اصلاً درخت رشد نمی کرد، ادامه می دهد: از ابتدا تابه حال ۱۲۷ هکتار مالچ پاشی در خوزستان انجام و امسال هم ۱۱ هزار هکتار مالچ پاشی توأم با نهال کاری در حال اجرا می باشد.
وی با اشاره به اینکه مالچ پاشی روی تپه هایی که دیگر راهی برای تثبیت فوری آنها نیست انجام می شود، می گوید: با مالچ می توانیم روستا، جاده، باغ، مزرعه و منابع آب را حفظ نماییم و چون بارندگی هم طی این روزها مناسب بوده ما هم پس از نخستین بارندگی مالچ پاشی را شروع و حدود ۲۰ روز بعد هم نهال کاری را انجام می دهیم چراکه پس از نخستین بارندگی رطوبت خوبی احداث می شود.
معاون منابع طبیعی خوزستان با اشاره به اینکه مالچ پاشی توأم با نهال کاری است، اضافه می کند: با اجرای پروژه مالچ پاشی بخش زیادی از کانون های فرسایش بادی (بیشتر در نقاط مسکونی، جاده ها، باغات و زمین های زراعی) که تحت ماسه های روان هستند را تثبیت کردیم.
فضای مجازی و توقف مالچ پاشی
در این ۵۰ سال کار هم هیچ موردی که مبین آثار سوء برای منابع آبی، خاکی، گیاهی و جانوری باشد را مشاهده نکرده ایمدانایی عنوان می کند: شهرستان های مختلف خوزستان ازجمله اهواز، امیدیه، شوش و دشت آزادگان بطور کامل از حرکت ماسه های روان محفوظ و به جنگل های قابل استفاده چندمنظوره برای تفریح، تفرج و استفاده بهره برداران روستایی تبدیل گشته است.
وی یادآور می شود: در این ۵۰ سال کار هم هیچ موردی که مبین آثار سوء برای منابع آبی، خاکی، گیاهی و جانوری باشد را مشاهده نکرده ایم.
معاون منابع طبیعی خوزستان درباب طرح این مسئله که حیات آهوان میشداغ با مالچ پاشی به خطر افتاده است هم می گوید: مناطقی که در چذابه آهوان را نگهداری می کنند ۱۰۰ هکتار است و حداقل از سال ۷۷ تابحال نزدیک به ۲۰ سال است که منطقه بستان (میشداغ) هم جزو نقاط اصلی و پیشانی کار عملیات مالچ پاشی بوده که منشأکوبی را برای آنها انجام می دهیم؛ در این سال ها کار اصلی مالچ پاشی در این منطقه بوده و محیط زیست طی این ۲۰ سال اصلاً اعلام نکرده که جزو مناطق حفاظت شده است.
معافیت زیست بوم آهوان میشداغ از مالچ پاشی
دانایی گلایه می کند: طی این روزها به سبب مطالب مطرح شده در فضای مجازی محیط زیست هم ورود پیدا کرده و با نمایش نقشه خواهان توقف عملیات مالچ پاشی در بعضی نقاط استان شده است؛ پس از دریافت نقشه بازدید میدانی را انجام دادیم ولی فعلاً نقشه را با مکاتبه و مستندات اولیه به خاطر همکاری با مسائل محیط زیست، دوستداران طبیعت و حفظ حیات آهوان پذیرفتیم تا توافق اصلی بین ما و محیط زیست برقرار شود.

وی در ادامه با اشاره به اینکه چندین نقطه را اعلام نمودند ولی نقشه های مختصات دار نیستند که مساحت آن مشخص باشد، می گوید: مناطق حفاظت شده پراکنده در سطح استان مثل جنگل های کرخه شوش و میشداغ در دشت آزادگان جزو نقاط اعلامی هستند. ما این آمادگی را داریم که در مسائل زیست محیطی با دوستداران طبیعت و اداره کل محیط زیست همکاری نماییم ولی برنامه های اجرایی و احیایی آنها باید همراه با مستندات ارسال شود تا همکاری لازم را داشته باشیم.
معاون منابع طبیعی خوزستان با انتقاد از اینکه ۲۰ سال است که مالچ پاشی انجام و تابحال مشکلی نبوده است، پیشنهاد می کند: این مسئله باید مدنظر باشد که کانون های هدف برای مالچ پاشی فوق العاده بحرانی و دارای ماسه های روان سیاری هستند که در صورت همکاری محیط زیست آنرا در کوتاه مدت کنترل، تثبیت و بعد باز در اختیار حیات وحش قرار می دهیم.
ایران حرف اول در بیابان زدایی را می زند
یکی از بازنشستگان سازمان جنگل ها که پیش از انقلاب بلافاصله پس از فارغ التحصیلی در اداره مالچ پاشی مشغول به کار شده و بیشتر از ۳۰ سال سابقه در این زمینه دارد، معتقد می باشد در طول تمام سال های کاری خود نه شاهد بیماری و یا لطمه در بین فعالان این حوزه بوده و نه تخریب محیط زیست بلکه پس از مالچ پاشی، فضاهای سبز خوبی ازجمله جنگل گمبوعه اهواز به وجود آمده است.
محمدرضا گنجی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می کند: شروع کار من در سازمان جنگل ها در دفتر امور مالچ های نفتی سازمان جنگل ها بود؛ پس از سازمان جنگل ها مدتی هم مدیرکل تثبیت شن و بیابان زدایی کشور بودم و کارم درباب این مسائل عجین شده است.
گنجی با اشاره به اینکه ایران از نظر مسائل بیابان زدایی در دنیا دارای جایگاه برجسته ای است، می گوید: از نظر میزان عملیات های انجام شده، ایران حرف اول را می زند چون کشورهای دیگر مثل ایران مسائل و مشکلات حوزه منابع طبیعی را ندارند.

وی با اشاره به اینکه از سال ها قبل مشکلات امروز ریزگردها و طوفان های سهمناک را داشتیم، یادآور می شود: سه سال اول کار خودرا در خوزستان مسئول عملیات مالچ پاشی گمبوعه بودم؛ آن موقع با جیپ می رفتم و به همکاران می گفتم اگر تا ساعت ۶ بعدازظهر برنگشتم با تراکتور دنبال من بیایید.
رد ادعای مضر بودن مالچ پاشی
گنجی ادامه می دهد: تپه های شنی بسیاری در گمبوعه وجود داشت که با تثبیت آنها بوسیله مالچ پاشی این محوطه بزرگ را به این پارک فعلی تبدیل کردیم.
وی با اشاره به لزوم مالچ پاشی اراضی گمبوعه و تأثیر آن بر کاهش طوفان های شنی تصریح می کند: اگر این پارک و جنگل کاری آنرا در کیلومتر ۱۸ جاده خرمشهر به اهواز نداشتیم، در دوران دفاع مقدس اهواز سقوط می کرد، عراقی ها باوجود این پارک فکر می کردند تانک و تجهیزات جنگی ایران در گمبوعه پنهان شده است.
گنجی اضافه می کند: جدیداً گفته می شود مالچ نفتی برای محیط زیست و پوشش گیاهی مضر است اما وقتی ۴۰ ساله این کار انجام و حتی یک نفر مشکلی پیدا نکرده این ادعاها چطور سندیت دارند.
مالچ منجر به مرگ گیاه و جانداران نمی شود
مدیرکل اسبق تثبیت شن و بیابان زدایی سازمان جنگل های کشور با تاکید بر اینکه هیچ مورد مضری از آثار سوء در کارشناس های مالچ پاشی دیده نشده است، می گوید: مالچ ماده ای آروماتیک است که باید فاقد اسانس، مواد مضره و زیان آور باشد که از این خاصیت ها می توان استنباط کرد که مالچ اثر زیست محیطی خطرناکی را احداث نمی نماید.
گنجی ادامه می دهد: مالچ یک پوشش موقتی روی تپه و شنزارها به وجود می آورد تا اجازه دهیم نهال های آنجا سبز و وزش شدید باد و حرکت شنزارها مانع رشد آنها نشود.
وی می افزاید: در پوشش گیاهی قلمه زنی در مالچ پاشی احداث می شود و اگر بوته زاری هم بوده باشد، هیچ آثار سوختگی غیرطبیعی که به بوته ها خسارت وارد کند، مشاهده نشده است.
مدیرکل سابق تثبیت شن و بیابان زدایی سازمان جنگل ها یادآور می شود: زمانی که در منطقه الباجی کار کردیم یک دفعه آب بالا آمده و حتی مارها گرفتار و تحرک خودرا از دست دادند؛ مالچ هم شاید مانند آب لحظاتی منجر به سکون حرکتی جانوران و خزندگان شود ولی اثرات آن موجب مرگ جانداران نمی گردد.
گمبوعه مبین زندگی بخش بودن مالچ پاشی
گنجی با رد ادعای مخالفان و منتقدان مالچ پاشی می گوید: وقتی روی گیاه مواد سیاهی پاشیده شود، از نظر ظاهری بله رنگ آن تغییر می کند ولی منجر به مرگ آن نمی شود؛ شاید آن گیاه سیاه شود ولی هیچ گاه خشک نخواهد شد.

وی با اشاره به اینکه گیاهان پس از مالچ پاشی بعنوان پوشش زنده زندگی می کنند، ادامه می دهد: سیاه شدن گیاهان دلیل بر مردن آنها نیست؛ طی سال های فعالیت خود گیاهی که با مالچ پاشی از بین رفته باشد را ندیدیم و هیچ مطالعاتی آنرا ثابت نمی نماید.
به گفته مدیرکل اسبق تثبیت شن و بیابان زدایی سازمان جنگل ها، وقتی محیط شنزاری تبدیل به جنگلی مثل گمبوعه می شود، خود مبین زندگی بخش بودن مالچ پاشی است؛ در آن زمان حتی شاهد ورود گربه های وحشی بودیم که با احداث محیط زیست و جنگل جدید به گمبوعه آمدند.
گنجی با اشاره به اینکه با کپر و دیواره های نی سرعت باد را کاهش می دادیم، می افزاید: در سیستان بادهای ۱۲۰ روزه داریم بطوریکه در مناطق شنزاری هر نهال کاشته شده ای اجازه رشد نداشت ولی وقتی ماده ای به نام مالچ یا رس موجب پیشگیری از حرکت شنزار می شود، در مرحله بعد امکان رشد گیاه و نهال هم وجود داشت.
مالچ مسکن اولیه برای احداث پوشش گیاهی
وی اضافه می کند: حداقل ۵۰۰ هزار هکتار پوشش گیاهی با مالچ پاشی در کشور ایجادشده که ضمن رونق کشاورزی منجر به کاهش مهاجرت افراد بومی هم شده است.
اگر در سال های اخیر کار مالچ پاشی را در خوزستان، سیستان و بلوچستان و دیگر استان ها رها نمی کردیم الآن وضع استان ها این گونه نبودگنجی بیان می کند: سال های اولیه شروع مالچ پاشی در خوزستان کشاورزان اهوازی ابتدا اعتراض می کردند که چرا مالچ پاشی می کنید ولی بعداً خودشان مالچ پاشی کردند تا بتوانند کار کشاورزی را انجام و حتی زندگی کنند.
وی با تاکید بر اینکه ترکیبات مضر از مالچ نفتی پیش از مالچ پاشی حذف می شود، ادامه می دهد: اگر در سال های اخیر کار مالچ پاشی را در خوزستان، سیستان و بلوچستان و دیگر استان ها رها نمی کردیم الآن وضع استان ها این گونه نبود.
گنجی با اشاره به اینکه در دهه ۵۰ در این استان ها کار کردم و اصلاً چنین مشکلاتی نداشتیم، یادآور می شود: سیستان در وضعیت بحرانی و خطرناکی قرار دارد که نه باد و نه شنزارها اجازه کار و زندگی را به مردم نمی دهد.
وی می گوید: مالچ پاشی های گذشته آنها منجر به ایجاد جنگل هایی مشابه اسالم و شمال شده است.
فعال محیط زیست: انقراض نسل مالچ پاشی در جهان
یک فعال زیست محیطی و منتقد مالچ پاشی نفتی که نخواست نامش فاش شود باز در گفتگو با خبرنگار مهر درباره ضررهای مالچ پاشی می گوید: مالچ پاشی نفتی یک کار غیرعلمی پیش پاافتاده است که در جهان کنار گذاشته شده برای اینکه در هیچ زمینه ای فایده ای ندارد.
وی می افزاید: ازآنجایی که این مالچ مواد نفتی است به غیراز ضرر فایده دیگری ندارد و بطور حتم حیات را در زیست بوم ها نابود می کند.

این فعال زیست محیطی ادعا می کند: مالچ مرگبار نفتی به هیچ موجود زنده ای رحم نمی کند؛ در زیست بوم شنزاری فکه، چذابه و بستان نخستین قربانی های این کار حشرات، خزندگان و پستانداران کوچک هستند و موجودات زنده بزرگ تر همانند آهو معمولاً منطقه را برای همیشه ترک می کنند.
وی تصریح می کند: بالاخره مالچ نفتی یک ماده شیمیایی نفتی و از بدترین نوع آن است، یعنی از مواد دورریختنی نفتی تشکیل و حداقل می تواند مشکلات ریوی برای انسان و سایر موجودات زنده به وجود بیاورد.
شنزار منشأ خاک معلق نیست
این منتقد مالچ پاشی ادامه می دهد: از اظهارات مختلف مسئولان چنین نتیجه گیری شده که مالچ پاشی نفتی در خوزستان باهدف مقابله با ریزگردها و تثبیت شن های روان انجام می شود.
در مورد مقابله با ریزگردها روی شنزارها در این استان مالچ پاشی می شود ولی این کار ۱۰۰ درصد اشتباه است چون هیچ شنزار و کویری در دنیا منشأ ریزگرد و خاک معلق نیستوی یادآور می شود: در مورد مقابله با ریزگردها روی شنزارها در این استان مالچ پاشی می شود ولی این کار ۱۰۰ درصد اشتباه است چون هیچ شنزار و کویری در دنیا منشأ ریزگرد و خاک معلق نیست.
این منتقد مالچ پاشی اضافه می کند: در جنوب غرب چیزی بعنوان شن های روان نداریم برای اینکه این زیست بوم دارای پوشش گیاهی طبیعی بسیار غنی است که در هیچ کویری در کشور چنین پوشش گیاهی غنی دیده نمی گردد.
این فعال زیست محیطی تصریح می کند: این پوشش گیاهی عمدتاً شامل گز شاهی و اسکنبیل است که در تمام این زیست بوم مشاهده و اجازه کوچک ترین تحرکی را به شنزارها نمی دهد.
خشکی تالاب ها منشأ ریزگردها
این فعال زیست محیطی می گوید: منشأ ریزگردها، تالاب ها و آبگیرهای خشک است که بهترین و به صرفه ترین مقابله با آن احیای این تالاب ها و دادن حقآبه آنها است.
وی بیان می کند: شنزارهای جنوب غرب هزاران سال است که وجود دارند و از تنوع زیستی بی نظیر و پوشش گیاهی طبیعی بسیار غنی برخوردار می باشند، درصورتی که ریزگردها از حدود سه دهه پیش بر اثر خشک شدن تالاب های بین النهرین پدیدار شده اند.
این فعال زیست محیطی خوزستانی با تاکید بر اینکه تا زمانی که بوی مالچ نفتی به مشام می خورد یعنی هوا به شدت آلوده شده است، ادامه می دهد: قسمتی از مالچ نفتی توسط آب های سطحی شسته شده و به آب های زیرزمینی راه یافته و آنها را آلوده می کند.
جلوگیری از فتوسنتز گیاهان و افزایش دمای هوا
این منتقد مالچ پاشی با اشاره به اینکه شنزارهای خوزستان به هیچ دست کاری که شامل مالچ پاشی و کشت نهال است نیاز ندارند، می افزاید: این ماده نفتی چسبناک سیاه درجه دما را در تابستان بسیار بالابرده و نظم دمایی اکوسیستم را برهم می زند.

وی می گوید: بطور حتم این ماده چسبناک و غلیظ نفتی روی برگ های گیاهان قرارگرفته و از ادامه فتوسنتز گیاهان جلوگیری می کند.
این فعال زیست محیطی خوزستانی می گوید: خیلی از موجودات زنده خصوصاً خزندگان که خاستگاه کویری داشته و در زیر شنزارها خواب زمستانی دارند پس از مالچ پاشی و با گرم شدن هوا که زمان فعالیت آنها فرامی رسد گرفتار بحران شده و از بین می روند.
به گزارش باغ من به نقل از مهر، بالقطع پیشگیری بهتر از درمان است و اگر حق آبه تالاب ها به خوبی اختصاص می یافت شاید خیلی کمتر شاهد بروز پدیده ریزگردها و طوفان در استان خوزستان می بودیم ولی متأسفانه این روزها شاهد افتتاح پروژه هایی با نیاز آبی بسیار بالا در مناطق کویری مدعی کمبود آب آشامیدنی در کشور هستیم که خود جای بحث جدا دارد.
تلاش ها برای مصاحبه با مسئولان محیط زیست خوزستان بی نتیجه بود و بعنوان متولی اصلی حفاظت از محیط زیست این اداره کل باید از ادعاهای فعالان محیط زیست دفاع یا در مقابل سخنان مطرح شده از طرف اداره کل منابع طبیعی و مستندات نمایش شده حرفی کارشناسی برای گفتن می داشت.