متهم ردیف اول در سیل مازندران کیست؟

باغ من: کارشناس حوزه آب و سازه های هیدرولیکی، تجاوز و محدود کردن رودخانه ها را دلیل بروز سیل دانست و اظهار داشت: ورود به حریم سیلابی رودخانه ها که برای سیل های چندساله و مهار انرژی آنان به وجود آمده بودند سبب پیدایش خسارت می شود در غیر این صورت رودخانه ها در حال حفظ شرایط طبیعی خود بوده و تجاوز انسان ها خسارت به ارمغان آورده است.
اسماعیل طلوعی در نشست هم اندیشی “سیل اخیر غرب مازندران، موانع و مشکلات و راهکارهای پیشگیری که در دفتر ایسنا برگزار شد، با بیان دلایل و چرایی وقوع سیلاب اظهار نمود: رودخانه ها موجودات زنده ای هستند که قابلیت کندن، حمل کردن، بارگیری و رسوب گذاری داشته و شرایط محیطی را برای حفظ بقا و تعادل خود حفظ می کنند.
وی، تغییر شرایط محیطی برای بقا را منجر به وقوع سیلاب عنوان نمود و اضافه کرد: از آنجایی که سیل ها دارای دوره زمانی برگشت پذیر هستند، ازاین رو رودخانه ها حق خویش را مطالبه کرده و این اتفاقات برای رودخانه ها امری طبیعی است.

*در ساخت سازه های هیدرولیکی باید ظرفیت رودخانه ها شناسایی شود
طلوعی با اشاره به اینکه همه رودخانه ها در بسترهای خود قابلیت حمل سیلاب های بازگشت پذیر را دارند، تصریح کرد: بر این اساس در ساخت سازه های هیدرولیکی باید ظرفیت رودخانه ها شناسایی شده و سیلاب های حداکثری احتمالی دیده شود.
وی دلیل وقوع سیل را معطوف به تعریف بسترهای رودخانه دانست و با اشاره به اینکه هر رودخانه دارای ۲ بستر جاری و سیلابی است، تصریح کرد: آنچه برای رودها تحت عنوان سیل اتفاق می افتد طبیعی بوده چون که نباید تنها بستر جاری رودخانه را لحاظ کرد، بلکه هر رودخانه دارای بستری سیلابی بوده که حتی امکان دارد تا یک کیلومتر عرض داشته و دارای سنگ ها و مصالح کوچک و بزرگ بسیاری باشد.

*تجاوز و محدود کردن رودخانه ها دلیل اصلی بروز سیل
طلوعی، رودخانه ها و حوادث سیلابی آنان را طولانی و تکرار شونده توصیف کرد و اظهار داشت: شاید طول عمر یک انسان برای دیدن تکرار سیلابهای عظیم کافی نباشد، اما این دلیل قانع کننده ای نیست که ما بخواهیم به حریم رودخانه ها تجاوز کرده و دبی اصلی و محتمل رود را فراموش نماییم.
کارشناس راه و ساختمان با گرایش منابع آب و سازه های هیدرولیکی، تجاوز به هر نحو در راه رود را منسوخ خواند و اظهار داشت: در نگاه کلی تجاوز به منابع طبیعی و محیط زیست چه به صورت خواسته یا ناخواسته و چه به صورت سیستمی یا غیرسیستمیک صورت گیرد نتایج ناگواری به دنبال خواهد داشت.

* حوضه های آبریز کشور سرگردان در میان چندین متولی
طلوعی با اشاره به اینکه در تمامی دنیا حوزه های آبریز دارای یک متولی خاص بوده و به صورت مستقل و بدون مرز جغرافیای اداره می شود، خاطرنشان کرد: متاسفانه در کشور ما این مورد چند متولی مربوط داشته مضاف بر اینکه برخی رودهای بزرگ کشور چندین استان را درنوردیده که در نتیجه این مورد وخامت اوضاع را بالا می برد.
وی با تاکید بر اینکه باید حوضه های آبریز و رودخانه ها یک متولی داشته و تحت نظارت یک ارگان باشد، اظهار داشت: طبیعت مرز جغرافیایی نمی شناسد و تنش ها بر سر حوضه های آبریز تنها چالش بین انسان ها بوده و باید رودخانه از نقطه شروع تا آخر در اختیار یک مسئول باشد.

*تجاوز به حریم های رودخانه ها نتیجه افت اخلاق در جامعه است
این مؤلف و پژوهشگر، اعطای مجوز در حریم رودها و ساخت و سازهای غیرمجاز را نشأت گرفته از افت اخلاق در جامعه دانست و تصریح کرد: وزرات نیرو بخشنامه ای به نام حریم انهار و رودها دارد که در آن حریم رودخانه ها محاسبه و بیان شده که کدام رود باید دارای چه تاسیسات موقت یا دائمی باشد، اما این قانون در عمل اجرایی نشده و هر شهر یا روستایی در مجاور رود، حریم خاص خودش را رعایت کرده است.
طلوعی در ادامه با انتقاد از عملکرد ارگان های شهرستانی و استانی متولی انهار که دارای انباشت بودجه جاری و نیروی انسانی هستند، اظهار نمود: این نهادها برای جبران بودجه جاری و پرداخت آن مبادرت به فروش مصالح رود و اعطای مجوزهای پرورش ماهی در مجاور یکدیگر می کنند.
وی افزود: اعطای مجوز و برداشت های سنگین از رود در حالی انجام می گردد که هیچ بررسی و مطالعه ای بر روی رودخانه و قدرت حمل رسوب و میزان برداشت از آن صورت نگرفته و یا مزارع پرورش ماهی در مجاورت هم چه صدمه هایی وارد می نماید و چرا باید در فاصله ۱۵ کیلومتر از هم دایر شوند.
استاد دانشگاه آزاد تنکابن، اعطای مجوز برداشت از رود بدون نظارت و عمل نکردن پیمانکاران به قراردادها را ضربه بزرگ به ذخایر آبی رودخانه دانست و تصریح کرد: با این شیوه برداشت مصالح تمام ذخایر آبرفتی رودخانه از بین رفته و خشکسالی پیامد آن است.
کارشناس منابع آب و سازه های هیدرولیکی گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیم را خسارت مضاعف برای ایران برشمرد و تصریح کرد: آثار گرمایش زمین، وقوع سیلاب های تند و تیز بوده که دارای دبی بالا در بازه زمانی کوتاه مدت است.
وی با ذکر مثالی در توجیه روند سیل اظهار داشت: ریختن یک سطل آب در بازه زمانی یک ساعت و اختلاف آن در بازه یک ثانیه توجیه دقیق سیلاب است چون که سیلاب ها در بازه زمانی کوتاه دبی رودها را افزایش داده و به سرعت سرازیر می شود، در نتیجه فرصت تخلیه اماکن برای مردم در پایین دست بسیار اندک است.
طلوعی در بخش دیگری از جلسه با یادآوری جنبه های صدمه و صدمات سیل که ناشی از دست بردن به حریم رودها است، اظهار نمود: در واقع این تجاوز به حریم رود است که خسارت وارد می نماید ولی از لحاظ هیدرولیکی سیل منشاء خیر بوده و سبب شارژ کردن منابع آبی زیرزمینی و جلوگیری از نفوذ شوری آب دریا به سفره های تحت الارضی است.

*سدهای تاخیری یکی از طریق های جلوگیری از وقوع سیل
این استاد دانشگاه از برهم زدن طبیعت و تعدی به بستر سیلابی رود و همینطور کانالیزه کردن مسیر انهار بعنوان دلایل وقوع سیل نام برد و خاطرنشان کرد: در تکنیک های توسعه منابع آبی یکی از طریق های مقابله با سیلاب، تولید سدهای تاخیری بر روی رودخانه ها است.
وی به تشریح عملکرد سدهای تاخیری پرداخت و افزود: این سدها دبی بالای سیلاب را گرفته و دبی متناسب با فرودست را از خود عبور می دهند که عملکردی شبیه یک ترانسفورموتور در توزیع نیروی برق دارد و خروجی حاصل از آنها متناسب با ظرفیت پایین دست رودخانه است.
طلوعی استفاده از این تکنیک ها را نیازمند اعتبار، دانش، افراد دلسوز و متعهد و مسئولین آینده نگر عنوان و اظهار نمود: اگر موارد پیشگیری با استفاده از این تکنیک ها را رعایت نماییم هیچگاه خسارتی این چنین نخواهیم داشت که بعدها نتوانیم حتی آنرا جبران کرده و به حالت اول برگردانیم.
وی در مورد خصوصیت سازه ها و ساختمان ها اظهار داشت: برخی پل های قدیمی مانند پل چشمه کیله در تنکابن از انواع پل-سد بوده و به شکلی طراحی شده است که سبب استهلاک انرژی تندآب ناشی از سیل می گردد.

* پل ‎ های امروزی فاقد آستانه و سازه ای خاص برای هدایت آب در راه درست هستند
این کارشناس منابع آب و سازه های هیدرولیکی رویکرد و نحوه ساخت پل های قدیمی را طبق اصول مهندسی با رعایت تمام شرایط رودخانه و سابقه سیلابی آن دانست و تصریح کرد: عملکرد پل هایی نظیر چشمه کیله تنکابن به نحوی است که مانع از حرکت عرضی رودخانه می گردد.
وی وجود تندآب در پایین دست پل که سازه ای برای کاهش انرژی و فشار سیل به پل و مانع از حرکت عرضی سیلاب است را نشان از اصول تکنیک های مهندسی رعایت شده در این گونه پل ها دانست و یادآورشد: چون در سازه ای قدیمی، بتن ریزی و شمع برای پل وجود نداشت، مهندسین از این راهکارها برای خروج سیل و کاهش صدمه آن استفاده می کردند.
این استاد دانشگاه، پل های امروزی را فاقد آستانه و سازه ای خاص برای هدایت آب در راه درست دانست و خاطرنشان کرد: این پل ها تنها با اتکا به ستون ها و فونداسیون شمع های عمیق تولید شده و بنابراین است که در وقوع سیل تمرکز جریان به یک سمت هدایت شده و کنترلی بر روی سیلاب وجود ندارد.

طلوعی، آب بردگی گوشواره های پل ها در سیل اخیر در غرب مازندران را ناشی از رویکرد نادرست این سازه ها برشمرد و خاطرنشان کرد: وقتی شما برای پل سازه ای طراحی نکرده اید که بتواند مسیر سیل را کنترل و هدایت کند، ازاین رو آب به سمت دیواره های حایل و گوشواره های کناری حرکت کرده و سبب تخریب پل می گردد.
وی از اشتباهات خرد و ناچیز مهندسی که منجر به خسارات بزرگ می گردد سخن گفت و خاطرنشان کرد: اخلاق حرفه ای، عدم تقوا و تعهد و نبود وجدان کاری برخی کارشناسان و مهندسین و گاها خارج شدن پیمانکاران از حدود قرمزی که متخصصین تعیین می کنند می تواند خسارات جبران ناپذیری را وارد کند.
وی با بیان تفاوت رفتار یک کارشناس خارجی با یک مهندس ایرانی تصریح کرد: یک متخصص خارجی براحتی ناتوانی خویش را از انجام یک پروژه اعلام نموده و براحتی از اشتباهات عذرخواهی می کند اما این رفتار در اغلب ایرانی ها وجود نداشته و مدیران هیچ گونه اقراری به اشتباهات خود ندارند.

* استفاده از سیستم های هشداردهنده پیشرفته برای جلوگیری از وقوع و تلفات سیلاب
طلوعی از سیستم های هشداردهنده پیشرفته برای جلوگیری از وقوع و تلفات سیلاب اطلاع داد و خاطرنشان کرد: دستگاه های اندازه گیری یا گیج هایی در سرشاخه های رود در بالادست نصب می گردد که سطح آب را سنجش کرده و به محض اینکه سطح آب با روندی تسریع کننده پیش رود، سیستم اخطار آنرا به مرکز اعلام نموده و در این فاصله، تمهیدات لازم برای تخلیه ساکنین صورت می گیرد.
وی با اشاره به اینکه دستگاه ها و وزارتخانه ها با هم در تداخل وظایف بوده و اختلاف نظر دارند به انتقاد از عملکرد آنها پرداخت و اظهار داشت: با وجود در دسترس بودن انواع امکانات فناوری اما هنوز یک نقشه مشخص کاداستر برای تعیین حدود و ثغور منابع طبیعی وجود ندارد.

*توسعه بی رویه شهری نابودی محیط زیست را به دنبال دارد
وی با ابراز نگرانی از روند توسعه شهری تصریح کرد: با از بین رفتن برخی داشته ها به بهانه توسعه، مانند تخریب آب بندان ها که در واقع سدهای طبیعی بودند و سبب ذخیره آب و تامین سفره های زیرزمینی می شدند نابودی محیط زیست حتمی است.
این استاد دانشگاه با انتقاد از نگاه مسئولین شهری و روستایی به یک تکه زمین بعنوان تنها شرط توسعه تصریح کرد: در کشورهای پیشرفته برای توسعه شهری ابتدا زیرساخت ها تکمیل شده و دوباره بر مبنای آن آغاز به روساخت کرده و ساختمان ها را بنا می کنند اما در کشور ما این مدل کاملا برعکس اتفاق می افتد.
طلوعی تنها چاره مشکلات را استفاده از طرح آمایش سرزمین عنوان و خاطرنشان کرد: باید این مطالعه صورت گیرد که کدام مناطق دارای چه استعدادها و چه محدودیت هایی هستند و بر مبنای آن منابع را به گونه ای تقسیم کنند که ذخایر خالی نشود.

*افزایش زیرساخت برای توسعه هزینه بَر است
وی افزایش زیرساخت برای توسعه را هزینه بَر خواند و اظهار داشت: اکنون ایران ظرفیت و گنچایش ۶۰ میلیون جمعیت را داشته و برای نگهداری از منابع طبیعی و محیط زیست که در اختیار جمعیت ۸۰ میلیونی است باید هزینه و برنامه ریزی های اصولی شکل گیرد.
* افزایش وقوع سیل های عظیم در سال های آتی
حسین منفردی، مدیرکل پدافند غیرعامل استان مازندران هم در این جلسه با اشاره به اینکه با تداوم گرم شدن زمین، شاهد افزایش وقوع سیل های عظیم خواهیم بود، اظهار نمود: از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴، ۵۵۲ مورد سیل در کشور رخ داد این آمار حکایت از آن دارد که در هر سال ۱۳۸ مورد سیل اتفاق افتاده است.
وی با اشاره به اینکه آمار خسارت به وجود آمده از سیل بسیار بالاست، خاطرنشان کرد: اعتباراتی که برای بهسازی در اختیار مناطق سیل خیز قرار می گیرد، تنها ۷۰ درصد می تواند جبران خسارت کند و این فرآیند اگر طولانی شود در طول سال ها بازتوانی منطقه سیل زده هزینه گزافی خواهد داشت.

* سیل آسا شدن باران ها در کشور به ۲٫۵ برابر رسیده است
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران با اشاره به اینکه طبق آمارهای دو دهه گذشته سیل آسا شدن باران ها در کشور به ۲۵۰ درصد یعنی ۲٫۵ برابر رسیده است، تصریح کرد: باید با نگاهی جدی به این مورد توجه گردد و قبل از همه آموزش در اولویت قرار گیرد.
وی، میزان خسارت وارده از سیل اخیر در غرب استان را بیشتر از ۶۳۰ میلیارد تومان دانست و اضافه کرد: به علت عدم برنامه ریزی درست و نبود مدیریت، سیل برای ما تبدیل به یک تهدید بزرگ شده است، اگر رویکردها تغییر یابد این پدیده طبیعی می تواند یک فرصت تلقی شود.
* آموزش مهم ترین راهکار برای کاهش خسارت در وقوع بلایای طبیعی
منفرد با اشاره به اینکه برای کاهش خسارات و تبدیل تهدید به فرصت از این پدیده باید ابتدا مناطق سیل خیز و خطرخیز مشخص شود، تصریح کرد: مدیریت بحران باید بر مبنای اقلیم برای کاهش خسارات در وقوع سیل برنامه ریزی کند همینطور آموزش های درست و اصولی به مردم می تواند نقش موثری در این امر داشته باشد.

* در حوزه مدیریت بحران دچار ضعف های اساسی هستیم
وی با اشاره به اینکه در حوزه مدیریت بحران دچار ضعف های اساسی هستیم، اظهار داشت: یکی از مهم ترین عناصر مدیریت بحران بخش هواشناسی است که متاسفانه هنوز تکنولوژی روز دنیا وارد مدار ما نشده است.
مدیرکل پدافندغیرعامل استان مازندران اضافه کرد: از نگاه دیگر دولت باید قوانین و مقررات حوادث غیرمترقبه را بازبینی کند و اختیارات مدیران محلی را در این حوزه افزایش دهد.
*نقش کلیدی رسانه ها برای مقابله با سیل
منفرد با اشاره به اینکه آموزش مهم ترین راهکار برای مقابله با سیل است، خاطرنشان کرد: رسانه ها نقش کلیدی در فرهنگسازی و آموزش مردم دارند و باید این امر را در اولویت برنامه های خود قرار داده تا مردم را به سمت قانون پذیری ترغیب کنند. طبیعت ظرفیتی دارد که استفاده ناکارآمد از این توان منجر به وقوع پدیده های همچون سیل می گردد و باید به هر طریقی مانع ادامه این روند شد.

* پیوست پدافند غیرعامل در خیلی از پروژه های ما وجود ندارد
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران، کشور را فاقد مهندسی رودخانه ها دانست و با اشاره به اینکه پدافند غیرعامل یکی از اهداف پیشگیری در دنیای پیشرفته است و هیچ طرحی بدون اجبار های آن وجود ندارد، خاطرنشان کرد: متاسفانه پیوست پدافند غیرعامل در خیلی از پروژه های ما وجود ندارد.
*نبود فرهنگ اضطرار در جامعه
منفرد، سومدیریت در حوزههای بحران را ناشی از تفکربخشی نگری دانست و خاطرنشان کرد: سلیقه ای کارکردن مدیران معضل بزرگی را در اداره جامعه به وجود آورده است.
وی، عدم ثبات در مدیریت را مخل پیشبرد اهداف توسعه ای دانست و اظهار داشت: رشد بی رویه شهرها از اشراف زدگی ناشی شده و همین رشد مازاد بحران مدیریت را سخت تر خواهد نمود.
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران با اشاره به اینکه نبود تفکر تولید محور با وجود رشد مازاد جمعیت شهری سبب شده تا فرهنگ اضطرار در اولویت فرهنگسازان جایی نداشته باشد.
گزارش از نوید ساداتی و سارا ربیعی خبرنگاران ایسنا