بی خانمانی گونه های زاگرس با آتش سهل انگاری

سرهنگ علی عباس نژاد، فرمانده حفاظت جنگل ها خبر می دهد: طی ۷۴ روز گذشته ۲۴۰ آتش سوزی در ۱۱ استان کشور رخ داده که با تلاش محیط بانان، جنگل بانان و نیروهای مردمی بیشتر آنها مهار شده اند.
به گزارش باغ من به نقل از مهر، کیهان نوشت: سرهنگ علی عباس نژاد، فرمانده حفاظت جنگل ها خبر می دهد: «طی ۷۴ روز گذشته ۲۴۰ آتش سوزی در ۱۱ استان کشور رخ داده که با تلاش محیط بانان، جنگل بانان و نیروهای مردمی بیشتر آنها مهار شده اند.»
تا مدتی پیش بیشتر کارشناسان خشکسالی را دلیل رخداد آتش سوزی در جنگل ها می دانستند و حالا تنها دلیل قرص و محکم آتش سوزی ها ترسالی اعلام می شود!
واضح و روشن است که نمی توان نقش عوامل طبیعی را نادیده گرفت، اما از طرفی نباید نقش عوامل انسانی را منکر شد؛ حال چه این نقش بوسیله آتش افروزان سهل انگار ایفا شده باشد و چه از جانب مدیران سهل انگار حفاظت از جنگل ها. چرا می گوئیم سهل انگاری مدیران؟ چون از خیلی پیش خیلی از کارشناسان نسبت به بروز آتش سوزی در زاگرس هشدارهای مکرری داده بودند.
آتش سوزی جنگل ها یک حادثه تلخ است که ممکنست روی نقشه جهانی، دامن هر خطه سرسبزی را بگیرد و یک شبه حیات وحش آن منطقه را به تلی از خاکستر تبدیل کند. هنوز از دیدن تصاویر سوختن کوالاها و کانگوروهای سرگردان در آتشِ جنگل هایِ استرالیا، دلمان زخمی بود که تصاویر سوختن سنجاب هایِ جنگل هایِ زاگرس داغی بر داغِ دلِ طبیعت دوستان افزود. روشن است که در این رخدادهای تلخ یک گوشه – مقصر همیشگی- انسان نشسته است که با سهل انگاری هایش آتش افروزی می کند، اما حقیقت این است که تنها یک انعکاس کوچک نور بوسیله شیشه ای که با بی توجهی در دل جنگل رها شده، بر شاخ و برگ های جنگل، تراژدی غمباری رقم خواهد زد.
بدین سبب نخستین گام در راه پر چالش حفاظت از جنگل، آموزش و فرهنگ سازی عمومی بوسیله رسانه ها است. گام دوم عزم ملی است. هیچگاه فراموش نشود که هرگونه سهل انگاری در حفاظت از ریه های سبز جنگل سبب مختل شدن زیست بوم آیندگان خواهد شد. آیا شما راغب نیستید که این نعمات را برای نسل های آتی حفاظت کنید؟ آیا برایتان اهمیت ندارد که با مرگ جنگل – زودتر از آنچه که خود متصورید- زندگی تان تحت تاثیر قرار بگیرد و با هزار و یک چالش محیط زیستی دست و پنجه نرم کنید؟

معیشت مردمی تحت تاثیر سوختن زاگرس
فریبرز غیبی رئیس مرکز جنگل های خارج از شمال سازمان جنگل ها و مراتع کشور با اعلان اینکه جنگل های زاگرس یکی از مهم ترین رویش گاه های جنگلی کشور هستند و بیش از ۸۰ درصد عشایر کشور و بیش از ۵۰ درصد دام کشور در آن منطقه وجود دارد، می گوید: «معیشت حدود یک و نیم میلیون نفر از مردم ساکن در این مناطق وابسته به جنگل های زاگرس است. ۴۰ درصد آب کشور از آن منطقه تامین می شود و این مناطق در وضعیت اجتماعی و اقتصادی ۱۱ استان زاگرس نشین نقش اساسی دارند و بطور کل یک منطقه راهبردی برای کشور است».
وی ادامه می دهد: «منطقه زاگرس حدود ۳۰ میلیون هکتار وسعت دارد که در این ۳۰ میلیون هکتار، ۶ میلیون هکتار جنگل است و تیپ جنگل ها نیز بلوط است. گونه مقاوم و خشکی پسندی که قدمتی بیش از پنج هزار و ۵۰۰ سال دارند. همین طور ۱۸۰ گونه درختی و درختچه در این جنگل ها وجود دارد.»
رئیس مرکز جنگل های خارج از شمال سازمان جنگل ها تصریح می کند: «مطالعات انجام شده در زاگرس نشان داد که ۶۰ درصد جنگل های زاگرس دارای تاج پوشش درختی و درختچه ای کمتر از ۲۵ درصد هستند که این امر علاوه بر تأثیر عوامل طبیعی نظیر خشکسالی و سیل و اثرات تغییر اقلیم و… متأثر از عوامل انسانی نظیر فشاردام، زراعت زیرآشکوب (کشت دیم با تغییر کاربری و تخریب جنگل)، قطع درختان بمنظور مصارف سوختی و تغییر کاربری، آتش سوزی و… بوده و یکی از اهداف مهم سازمان جنگل ها در زاگرس توسعه و احیا و غنی سازی این جنگل ها با گونه های بومی و با مشارکت جوامع محلی است.»
غیبی در آخر با اشاره به اینکه هنوز برآوردی از میزان خسارت وارد شده به مناطقی که گرفتار آتش سوزی شده اند وجود ندارد، می گوید: «در منطقه ۱۰۰ هکتاری حفاظت شده خاییز آتش سوزی رخ داده است که برمبنای آمار مسئولان منطقه، ۴۰ درصد از این ۱۰۰ هکتار لطمه دیده و در نخستین فرصت خسارت های وارد شده، برآورد خواهد شد و مناطق لطمه دیده امسال بطور قطع احیا خواهند شد.»

ترسالی تنها دلیل وقوع آتش سوزی ها نیست
محمد درویش یک فعال حوزه محیط زیست درباره اینکه چطور ترسالی سبب بروز آتش سوزی ها شده است، توضیح می دهد: «همان طور که پیش بینی می شد به سبب بارندگی های خوب امسال رویش در خور گیاهان یک ساله، با آغاز خرداد ماه، موج کم سابقه آتش سوزی های رویشگاه های جنگلی و مرتعی کشور در خوزستان، بوشهر، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد شروع شده و به سرعت با گرمای هوا و خشک شدنِ علوفه های یک ساله به تمامی چهارده استان زاگرس نشین، همین طور هیرکانی، ارسباران، ایران و تورانی گسترش یافته است.»
ایشان سپس می گوید: «بخشی از این آتش سوزی ها اجتناب ناپذیر است و ممکنست در هر کشوری، چه شمال و چه جنوب رخ دهد. آمریکا، استرالیا، برزیل، یونان، پرتغال و حتی کشور کوچکی چون لبنان هم هیچ گاه نتوانستند مصون از این رخدادِ سوزان بمانند.
اما می توان با تمهیداتی، خسارت ها را به کمینه رساند. رسانه های رسمی کشور در این مهم نقش کلیدی بر عهده دارند. مردم باید پیوسته در معرض بمباران کلیپ های کوتاه و اثرگذار تصویری قرار گرفته و بدانند از امروز تا اختتام مهرماه تا چه اندازه پرتاب ته سیگار در طبیعت می تواند علاوه بر حوادث قبلی، منجر به پیدایش رخداد آتش سوزی های بیشتر شود. گزارش های مختلفی نشان از آن دارد که بخش قابل توجهی از آتش سوزی ها از کنار جاده به سمت دامنه آغاز و امتداد یافته است.»
این فعال محیط زیست تاکید می کند: «لطفا تحت هیچ شرایطی شیشه و نظایر آن که می تواند خاصیت ذره بینی یابد در طبیعت رها نکنیم و اگر در طبیعت دیدیم، جمع آوری نماییم. تا آنجا که امکان دارد از روشن کردن آتش در طبیعت برای کمپ خودداری نماییم و اگر مجبور بودیم از اجاق های گازی سفری استفاده نمائیم. اگر آن هم موجود نبود، دقت نماییم که پیش از ترک منطقه، آتش حتما خاموش شده باشد.
بدون تجهیزات لازم، کفش مخصوص، آتش کوب، کوله پشتی، تن پوش های ضد حریق و… مبادرت به مهار آتش نکرده و فقط با شماره تلفن ۱۵۴۰ و ۱۵۰۴ (یگان حفاظت سازمان متولی منابع طبیعی و محیط زیست) محل دقیق آتش را در کمترین زمان ممکن اطلاع دهید.»
وی در تکمیل صحبت هایش چند راهکار دیگر عرضه کرده و می گوید: «واحدهای هوا برد یگان های نظامی در چنین دوره ای، تشریفات بروکراتیک معمول را کنار نهاده و آماده باش کامل برای حضور سریع تر در منطقه باشند. خرید «کانادایر» در شمول تحریم ها قرار ندارد و دولت به سرعت برای خرید این هواپیمای مخصوص اطفای حریق اقدام نماید.
یادمان باشد آتش سوزی ها را اگر در همان چند لحظه نخست گزارش و کنترل نماییم، تا نود درصد می توان از شدت خسارت ها کاست.»

حداقل ۱۰ سال حبس برای آتش افروزان
جنگل های زاگرس با گستردگی در ۱۱ استان کشور با شش میلیون هکتار مساحت، ۴۰ درصد جنگل های ایران را می سازند که حدود ۷۰ درصد تیپ گونه های جنگلی زاگرس را بلوط ها شامل می شوند و سایر گونه های درختی این جنگل ها افرا، کیکم، بنه، زبان گنجشک، گلابی وحشی، ولیک، ارغوان، انواع بادام و دیگر درختان است. جنگل های بلوط منطقه زاگرس از شمال غربی ایران آغاز و به جنوب غرب ایران می رسد.
انواع درختان همچون بلوط، بادام، زالزالک و گیاهانی چون خارشتر، یونجه وحشی، گون، اسپند، شیرین بیان، آویشن، برنجاس و گل های مختلف در این منطقه رشد می کنند و حیواناتی چون پلنگ، کاراکال، بز، جوجه تیغی، گرگ، کفتار، انواع روباه، و پرندگانی مانند شاهین، بحری، کبک، تیهو، انواع کبوتر، خانواده گنجشک سانان، خانواده کهرکلی، هدهد، دارکوب، خانواده سارگپه، خانواده عقاب ها، بازها، کلاغ، جغد شاخدار و جغد ماهیخوار هم در این منطقه زندگی می کنند.
منطقه خاییز حد مرز بین استان خوزستان و استان کهگیلویه و بویراحمد است. منطقه حفاظت شده خاییز با مساحتی بیش از ۳۳ هزار هکتار در ۱۵ کیلومتری دهدشت قرار دارد و از جنوب به بهبهان، از شرق به پل پادوک در خیرآباد گچساران و از غرب به سد مارون متصل می شود. آتش سوزی از پنج شنبه ۸ خرداد ۹۹ در قسمتی از جنگل های ضلع شمالی خاییز شروع شده است. آتش سوزی از سمت بهبهان در استان خوزستان شروع شده و به سبب اینکه بموقع مهار نشد به محدوده استان کهگیلویه و بویراحمد سرایت کرده و به ارتفاعات رسیده و گسترش یافته است.
علت آتش سوزی اختلاف دو دامدار ساکن در حاشیه کوه خاییز بیان شده که با وجود حضور نیروهای مردمی، تشکل های مردمی و دستگاه های اجرایی به سبب شدت وزش باد شعله های آتش فورانی تر می شود.
کوروش کیانی مدیرکل منابع طبیعی خوزستان با اشاره به آتش سوزی خاییز بهبهان و جنگل های خسرج شوش خبر می دهد: «آتش سوزی های خسرج و خاییز صد درصد عمدی بوده است و افراد خاطی شناسایی و به دستگاه قضائی معرفی شده اند.»
رضا افلاطونی معاون حقوقی سازمان جنگل ها و مراتع می گوید: «طبق مکاتبات انجام شده با دادستان کل کشور، مقرر شد، افرادی که به صورت عمدی جنگل ها و مراتع را به آتش می کشند، به حداقل ۱۰ سال حبس محکوم شوند.»

عدم اعزام بموقع بالگرد شایعه یا واقعیت؟
مسعود منصور رئیس سازمان جنگل ها، روز شنبه ۱۰ خرداد اظهار داشت: «اعزام بالگردهای آب پاش به سبب بدهی های قبلی این سازمان به وزارت دفاع که حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیارد تومان است انجام نگرفت». با این وجود، سازمان برنامه و بودجه، روز شنبه اعلام نمود که برای حفاظت از جنگل ها و مراتع ایران و اطفای حریق، ۱۵ میلیارد تومان برای تامین هزینه پرواز بالگردهای آب پاش مختص کرده است.
قبل تر علی عباس نژاد فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل ها اعلام نموده بود که «وزارت دفاع از دو سال قبل و به سبب تامین نشدن بودجه، بالگردهای اطفای حریق را در اختیار این سازمان قرار نمی دهد.»
خبرهای متناقضی درباره تعداد بالگردهای آب پاش اعزام شده برای خاموش کردن آتش جنگل های ارتفاعات خاییز انتشار یافته است و در صورتیکه ویدئوها و تصاویر زیادی از سوختن و فرار حیوانات وحشی از منطقه حفاظت شده خاییز به سمت جاده بهبهان- دهدشت، در فضای مجازی انتشار یافته است، احمد جمالی معاون سیاسی و امنیتی استاندار کهگیلویه و بویراحمد، تصاویر انتشار یافته از حیات وحش سوخته را تأیید نکرده و می گوید: «حیات وحش بیشتر به طرف سد مارون بودند که با ایجاد آتش بر، از لطمه دیدن حیات وحش منطقه جلوگیری شد.»
ایشان سپس می گوید: «سه بالگرد آب پاش برای اطفای حریق آتش منطقه حفاظت شده خاییز کهگیلویه اعزام شده است.»

مهار آتش سوزی با بیل و کلنگ!
پهنه رویشی زاگرس شامل رشته کوه های زاگرس، وسیع ترین و اصلی ترین رویشگاه گونه های مختلف بلوط در ایران بوده و بنا بر این این منطقه از اهمیت بسیار ویژه ای برخوردارست. جنگل های بلوط منطقه زاگرس از منتهی الیه شمال غربی کشور (استان آذربایجان غربی) آغاز و سپس غرب (استان های کرمانشاه، ایلام، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان) و جنوب غرب ایران (استان های کهگیلویه و بویراحمد و فارس) را در بر می گیرد. در میان ۱۱ استان واقع در ناحیه رویشی زاگرس، استان های فارس، لرستان و خوزستان مقام های اول تا سوم را از نظر وسعت رویشگاه های جنگلی و درختی دارا هستند.
جلال محمودزاده نماینده مردم مهاباد در مجلس شورای اسلامی می گوید: «متأسفانه در چند روز گذشته شاهد آتش سوزی شدیدی در جنگل های زاگرس و غرب کشور بوده، اما متأسفانه دولت کمترین امکانات لازم را برای مهار آتش سوزی جنگل های زاگرس فراهم ننموده است.»
وی ادامه می دهد: «این در حالی است که جنگل های زاگرس میراث گذشتگان و آیندگان کشور بوده و حفظ حوزه های جنگلی از وظایف مهم دولت محسوب می شود، اما چارت سازمانی نیروهای منابع طبیعی و محیط زیست به اندازه ای تأسف بار است که در آن مناطق، سه چهارم پست های سازمانی خالی بوده و دولت مبادرت به به کارگیری نیرو نمی کند.»
نماینده مردم مهاباد در تکمیل صحبت هایش می گوید: «متأسفانه برای مهار آتش سوزی، ادارات منابع طبیعی حتی یک بیل و کلنگ ندارند و این در حالیست که ادارات مذکور باید به آخرین امکانات مهار آتش همچون هواپیما مجهز باشند.»