از مشمشه ببر سیبری تا ماجرای گورخر آفریقایی و چند پرسش

آزار و اذیت سه گورخر آفریقایی و مرگ یکی از آنها تنها یکی از موارد تلفاتی است که طی سالهای گذشته در باغ وحش های کشور با آن روبه رو شده ایم اما کسی می داند واقعا چه بر این حیوانات در باغ وحش ها می گذرد؟ سازمان حفاظت محیط زیست نظارت دارد؟ اصلا مراکز نگهداری حیات وحش کشور صلاحیت نگهداری از حیوانات را دارند؟

به گزارش باغ من به نقل از ایسنا، با واردات گونه های حیات وحش به ایران یا نگهداری و انتقال آنها بین باغ وحش های کشور متاسفانه سرنوشت خوشایندی برای این گونه ها رقم نخورده است. سال ۸۹ دو ببر روسی بعد از ۵۲ سال و علیرغم انتقاد برخی کارشناسان داخلی، با تاکید محمد جواد محمدی زاده – رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست – جهت احیای نسل ببر مازندران از روسیه به ایران منتقل شدند و با گذشت هشت ماه و یک هفته چشم انتظاری برای تأمین اعتبار و انتقال آنها از قفس ها به زیستگاه جدید، سرانجام ببر «نر» بر اثر مبتلا شدن به بیماری «مشمشه» در باغ وحش تهران تلف شد همینطور در سال ۹۲ اعلام گردید که یک قلاده ببر بنگال بر اثر خفگی در استخر محوطه این باغ وحش تلف شد و سال ۹۶ هم یکی از دو قلاده شیر دریایی دلفیناریم برج میلاد که ۳۲ سال سن داشت به قول سید مجتبی عبادی – نماینده تأمین کننده گونه های پستانداران دریایی دلفیناریوم برج میلاد – بر اثر کهولت سن مرد.

سال ۹۸ یکی از سه زرافه ای که باغ وحش صفادشت با تبلیغات بسیار از آفریقا وارد کرده بود، مرد و صاحبان این مجموعه تصمیم گرفتند درباره این ماجرا سکوت کنند. با این وجود دیماه همان سال ببری که چند ماه قبل، از باغ وحش مشهد خریداری شده بود هم تلف و گفته شد این حیوان «ناگهانی» و به طرزی مشکوک کشته شده و در شرایطی این اتفاق افتاده است که قرار بود به باغ وحش بابلسر فروخته شود. مسؤلان مرکز نگهداری حیات وحش صفادشت اعلام نمودند این ببر نارسایی کلیوی داشته اما بعد از بررسی، پزشک معالج متوجه وجود استخوانی در گوارش این ببر شد که همین منجر به مرگ این گونه شده بود. ماجرای مرگ «آلفا» یکی از دو دولفین برج میلاد هم مشابه مرگ ببر باغ وحش صفادشت بدون اطلاع رسانی و گزارش به سازمان حفاظت محیط زیست صورت گرفت و در نهایت علت مرگ آن ایست قلبی- تنفسی ناشی از نارسایی های قلبی اعلام گردید اما دلیل پنهان کردن مرگ این دلفین از جانب دلفیناریوم برج میلاد هیچ وقت مشخص نشد. طی ماه های دی و بهمن ۹۸ هم یک گوزن نر «مرال» در مرکز نگهداری حیات وحش پارک ملت به دلیل آن چه مبارزه برای جفت گیری اعلام شد، تلف شد.
کوئین- ماده ببر سفید باغ وحش ارم هم که سال ۹۴ از کشور آلمان به ایران وارد شده بود در آذر ماه سال ۹۹ براثر آنچه «نزاع با ببر نر این مجموعه» عنوان شد، تلف شد. گرچه ابهامات زیادی درباره نحوه ورود ببر نر این مجموعه به قفس کوئین وجود داشت اما در نهایت محمد کرمی – رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش استان تهران- به ایسنا اظهار داشت که طبق بررسی های انجام شده اقدام غیر اصولی و غیرکارشناسی باغ وحش ارم نسبت به قرار دادن ببر نر در مجاورت جایگاه استراحت ماده ببر سفید علت اصلی حادثه نزاع این دو ببر بود. این در حالیست که ورود کوئین به باغ وحش ارم به شرطی بود که این مجموعه هیچ گاه تکثیر از این گونه را به دلیل مشکلات ژنتیکی انجام ندهد اما با مرگ مشکوک کوئین برخی گمانه زنی ها حاکی از این بود که نزاع بین این دو ببر ناشی از اقدام این مجموعه برای جفت گیری آنها بود.

شیر نر ایرانی به نام «کامران» که سال ۹۸ از باغ وحش بریستول انگلستان به باغ وحش تهران منتقل و «هیرمان» نامگذاری شد، هنگامی که در معرض دید عموم قرار گرفت، زخم هایی روی صورت داشت که گفته می شد در تصاویر انتشار یافته از باغ وحش بریستول قبل از انتقال دیده نشده بود. هیرمان بهمن ماه سال قبل بد حال شد و علایم بالینی آن بی حالی و آبریزش بینی بود که در نهایت ابتلای این شیر به بیماری ویروسی «هرپس» که دستگاه تنفسی فوقانی را تحت تأثیر قرار می دهد عنوان و گزارش شد که حال این شیر ایرانی روبه بهبود است.

به تازگی اما یکی از سه گورخر آفریقایی وارداتی باغ وحش صفادشت تلف شد و آنچه ماجرای تلف شدن گورخر نر آفریقایی را این روزها در رسانه ها پررنگ تر کرده، وجود ابهامات و تناقضاتی در اظهارات درباره مبدا انتقال این سه راس گورخر آفریقایی، نحوه انتقال آنها، حوادثی که برای این سه راس در گمرک مرز بازرگان صورت گرفت و در نهایت تاریخ دقیق تلف شدن گورخر نر آفریقایی است. تاریخ دقیق و محل دقیق تلف شدن گورخر نر آفریقایی برپایه اظهارات سازمان حفاظت محیط زیست و باغ وحش صفادشت متفاوت می باشد اما آنها مقصر اصلی این ماجرا را گمرک مرز بازرگان اعلام و تاخیر آن در ترخیص این سه گورخر آفریقایی عنوان کردند. با این وجود مهرداد جمال ارونقی – معاون فنی گمرک ایران- اعلام نمود که برای ورود این سه راس گورخر، ثبت سفارش انجام نشده بود و هر سه گورخر هنگام ترخیص سالم بوده اند.

اما مبدا انتقال این سه راس گورخر آفریقایی هم طی هفته گذشته محل بحث بود چونکه سازمان حفاظت محیط زیست و باغ وحش صفادشت چندین بار دو مبدا متفاوت در این انتقال یعنی هلند و بلغارستان را عنوان کردند اما بنابر گفته های ایمان معماریان – دامپزشک حیات وحش- جابه جایی حیوانات مراکز و باغ وحش های تحت نظر اتحادیه باغ وحش ها (AZA) بدون دریافت یا پرداخت مبلغی بین باغ وحش ها انجام می شود این در حالیست که باغ وحش صفادشت در سلسله استوری های صفحه رسمی خود در اینستاگرام نوشته بود که برای انتقال این سه راس گورخر هزینه کرده است.

علی رغم اینکه مسؤلان محیط زیست گفته بودند که سازمان دامپزشکی کشور مبدا و مقصد سلامت گونه های حیات وحش را قبل از انتقال بررسی و تایید می کنند و احتمال بیمار بودن گورخر نر قبل از انتقال وجود نداشته است اما علیرضا شرفی – مدیر باغ وحش صفادشت – در یکی از فیلمهای انتشار یافته توسط این باغ وحش ادعا کرد که «۹۰ درصد علت تلف شدن گورخر نر آفریقایی گمرک و ۱۰ درصد به دلیل بیماری خود حیوان بوده است. این حیوان شرایط جسمی خوبی نداشت، بیماری ریه پیدا کرده و طحال آن هم عفونی شده بود. عفونت داخلی داشت و تمام این عوامل همراه با استرسی که به این حیوان وارد شد، سبب شد که گورخر نر آفریقایی تلف شود.» و «سه راس گورخر آفریقایی در فروردین سال ۹۹ توسط این مجموعه از کشور هلند خریداری شده اما به علت صادر نشدن مجوز خروج از کشور ترکیه برای ۹ ماه در بلغارستان نگهداری شدند که به علت شرایط نگهداری نامناسب این حیوانات در بلغارستان آنها گرفتار سوءتغذیه شده بودند.»
تصویر مدیر باغ وحش صفادشت در جمع گروه آزاردهنده گورخرها!
یک روز بعد از انتشار خبر مرگ گورخر نر آفریقایی، فیلمی در فضای مجازی منتشر گردید که نشان می داد این سه راس گورخر از محفظه خود خارج شده اند و برخی افراد حاضر در محل با ضرب و شتم در کوشش برای بازگرداندن آنها به محفظه هستند. شهاب الدین منتظمی – مدیرکل دفتر حفاظت و نظارت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست – هم در اینباره اظهار داشت که با مقصران این حادثه تلخ بدون هیچ گونه چشم پوشی برخورد خواهد نمود.

این ماجرا تا آنجایی ادامه داشت که علیرضا شرفی- مدیر باغ وحش صفادشت- در یک برنامه تلویزیونی اظهار نمود که اراذل و اوباش و کارتن خواب ها به این سه راس حمله کرده بودند اما با گذشت کمتر از ۲۴ ساعت از اظهارات او فیلم دیگری در فضای مجازی منتشر گردید که نشان می داد خود مدیر باغ وحش صفادشت با ترکه ای دو راس از گورخرها را مورد ضرب و شتم قرار می دهد اما این اولین اقدام عوامل این باغ وحش نبود که جنجالی شد. چند روز قبل از آن هم همزمان با انتشار خبر مرگ یکی از گورخرهای آفریقایی، باغ وحش صفادشت در چند استوری در صفحه رسمی خود در اینستاگرام ضمن استفاده از الفاظ توهین آمیز در پاسخ به منتقدان این باغ وحش در ارتباط با انتقال سه گورخر آفریقایی نوشته بود: «که خود هزینه انتقال این گورخرها را داده و نه منتقدان این باغ وحش.» این اظهارات واکنش فعالان محیط زیست و کارشناسان را به همراه داشت که این ادبیات را نشانه کم اهمیت شمردن جان حیوانات از جانب این باغ وحش دانستند. به دنبال آن و در شرایطی که چندین ساعت از انتشار استوری های توهین آمیز گذشته بود، باغ وحش صفادشت ادعا کرد که صفحه اینستاگرام این باغ وحش هک شده است!
باز شدن در محفظه گورخرها در گمرک
اما تناقض دیگری هم در اظهارات این باغ وحش درباره نحوه فرار کردن سه راس گورخر آفریقایی در گمرک مرز بازرگان طی هفته گذشته مشاهده شد. در جوابیه باغ وحش صفادشت آمده بود: «داخل مجموعه گمرک افرادی برای گرفتن عکس از گورخرها به سمت ماشین حمل هجوم آوردند که باعث شد تا گورخرها رم کنند و از ماشین خارج شوند» این در حالیست که در فیلمی که در صفحه رسمی این باغ وحش در اینستاگرام منتشر گردید او می گوید: «مردم متاسفانه به منظور گرفتن عکس و فیلم حمله ور می شدند و در باکس را باز کردند و سبب فرار این حیوانات شدند.»

با این حال فعالان و کارشناسان مقصر اصلی را در ماجرای انتقال جنجالی گروخرهای آفریقایی و مرگ یکی از آنها را سازمان حفاظت محیط زیست می دانند که علاوه بر نداشتن نظارت کافی بر نحوه انتقال، به مراکز نگهداری حیات وحشی مجوز واردات گونه های جدید می دهد که سابقه از دست دادن گونه های گوناگونی را دارند همچون باغ وحش صفادشت که مرگ یک زرافه و یک ببر وارداتی را در کارنامه خود دارد. هر چند که محمد کرمی- رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش استان تهران- هم در یک برنامه تلویزیونی اعلام نمود که تا اطلاع ثانوی برای باغ وحش صفادشت هیچ مجوزی به منظور واردات گونه های جدید صادر نمی گردد.
مقصر اتفاقات و حوادث مراکز نگهداری حیات وحش چه کسی است؟
اگر از وضعیت اسفبار حیوانات باغ وحش ها و باغ پرندگان سایر شهرهای کشور همچون هویزه، شیراز، ارومیه، بابلسر، قم و… که هر از گاهی انتشار فیلمی از داخل آنها دل هر آدمی را به درد می آورد، بگذریم، از اینکه سازمان حفاظت محیط زیست بعنوان متولی و ناظر بر این مراکز ضعیف و منفعل عمل کرده، نمی توان گذشت. بی اطلاعی از مرگ حیوانات و تاریخ دقیق آن، نداشتن آمار دقیق از میزان زاد و ولد آنها و سرنوشت توله ها یا نوزادان حیات وحش متولد شده در باغ وحش ها همه نشان از نظارت ناکافی این سازمان دارد. اما آنچه سازمان حفاظت محیط زیست بیشتر از بحث نظارت، در آن منفعل و ضعیف عمل کرده اعلام نتایج آزمایشات سازمان دامپزشکی درباره علت مرگ یا بیماری این حیوانات و برخورد جدی با باغ وحش ها بوده است. در بیشتر مواردی که در این گزارش به آن اشاره شد نه تنها برخوردی جدی با باغ وحش های مورد نظر صورت نگرفت بلکه سازمان حفاظت محیط زیست مجدد، بارها مجوز واردات گونه های جدید را برای این مراکز صادر کرد.
چند پرسش
با گذشت یک هفته از مرگ گورخر نر آفریقایی اما هنوز سوالات و ابهامات زیادی درباره این ماجرا وجود دارد:

*آیا باغ وحش های کشور همچون استان تهران صلاحیت واردات یا نگهداری از گونه های جدید را دارند؟

*سازمان حفاظت محیط زیست بعنوان متولی تابحال چه ورود و برخوردی با باغ وحش هایی که گونه های آنها بیمار یا تلف شده اند داشته است؟

*سرنوشت پرونده حوادث پیشین مراکز نگهداری حیات وحش چه شد؟

* سازمان حفاظت محیط زیست درباره حادثه گورخرهای آفریقایی تابحال چه اقدامی کرده است؟

* آیا نظارت کافی بر تمام مراکز نگهداری حیوانات، فرآیند انتقال گونه ها و نگهداری از آنان می شود؟
* چرا مراکز نگهداری حیات وحشی که بارها ثابت کرده اند صلاحیت نگهداری از حیوانات را ندارند، برای همیشه تعطیل نمی شوند؟

منبع: باغ من