در گزارش باغ من مطرح شد؛ مراکز نگه داری حیات وحش باید تبدیل به ذخیره گاه ژنتیکی شوند

به گزارش باغ من مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست اظهار داشت: مراکز نگه داری حیات وحش باید به سمت نگه داری و حفاظت از گونه های بومی بروند و تبدیل به ذخیره گاه ژنتیکی شوند.

گروه جامعه: اخیراً مرگ یک رأس از ۳ رأس گورخرهای خریداری شده از جانب باغ وحش صفادشت و نحوه انتقال این حیوانات از راه مرز بازرگان جنجال های بسیاری به دنبال داشت. این اتفاق و حواشی آن بهانه ای شد تا با شهاب الدین منتظمی مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست درباره نحوه صدور مجوزها، خرید و فروش و انتقال حیات وحش و مواجهه سازمان محیط زیست با باغ وحش داران و رویکرد این سازمان به نحوه فعالیت این مراکز صحبت نماییم. متن پیش رو گزارشی از این گفت و گو است که در دفتر خبرگزاری شکل گرفت.
به طور کلی وضعیت حیات وحش در کشور طی سال قبل چگونه بوده است؟
در سال قبل با مشکلات و چالش های جدی در حوزه حیات وحش مواجه بودیم و باآنکه توانستیم این مشکلات را کنترل نماییم اما چالش پیش روی سال جدید هم هست. برای مثال سال قبل شیوع بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک ما را نگران کرد هر چند پیش از این آمادگی لازم را داشتیم و به همه استان ها ابلاغ گردید و سازمان دامپزشکی با همکاری فوق العاده ای که داشت، در مناطقی که تلاقی دام اهلی و وحشی است واکسیناسیون انجام شد اما با همه مراقبت ها پراکنش بروز بیماری از شمال شرق تا کرمان، یزد و فارس و اصفهان درگیر شد و مدیریت آن بسیار حائز اهمیت بود و در نهایت ۵۰۰ رأس گونه قوچ و میش و کل و بز ما تلف شد. اگر این اقدامات انجام نمی شد و این سویه تب نشخوارکنندگان کوچک به کانون های اقتصادی وارد می شد لطمات بسیاری را می دیدم و شاید فاجعه ای رخ می داد. همچون موردی که در باغ پرندگان قم رخ داد و بر مبنای دستورالعمل های بهداشتی کلیه پرندگان این مرکز معدوم شدند.
ولی مسأله ای که در این زمان خیلی ابعاد رسانه ای بیشتری داشته است، در ارتباط با نحوه مدیریت باغ وحش است، که میتوان به مسائل حفاظتی و سلامتی حیات وحش هم مربوط دانست، و سوال اینجاست که با وجود مخاطرات این چنینی مثل اتفاقی که برای باغ پرندگان قم افتاد، چرا این مراکز تعطیل نمی شوند؟
ما در کشورمان گونه های بومی خاصی را داریم مثل گوزن زرد، یوزپلنگ و پلنگ که به سبب قرار گرفتن در معرض شرایط در حال انقراض می طلبد همه ایرانیان برای مدیریت و حفاظت از آنها ما را همراهی کنند، و در این شرایط که ما در وضعیت مناسبی از لحاظ حفاظتی به سر نمی بریم، باغ وحش می تواند بعنوان یک ذخیره ژنتیکی گونه هایی که قابلیت برگشت به طبیعت ندارند. مثل پلنگ و یوز پلنگ تبدیل گردد.
باغ وحش می تواند بعنوان یک ذخیره ژنتیکی گونه هایی که قابلیت برگشت به طبیعت ندارند. مثل پلنگ و یوز پلنگ تبدیل گردد

باغ وحش های ما چقدر با استانداردهای روز دنیا مطابق هستند؟
حداقل یک سال و نیم گذشته موافقتی برای راه اندازی باغ وحش نشده است و قبل از آن موافقت نامه ها ابطال شده است اما برای بالا بردن سطح کیفیت باغ وحش ها، در سال ۹۹ هم ضوابط و دستورالعمل ها اعلام گردید و اعلام کردیم هرگونه تبادل گونه میان مراکز لازمه اش این است که ضوابط پیاده شود و اگر گوشت خواری از مرکزی به مرکز دیگر منتقل می شود مقصد باید به محیط زیست اعلام گردد تا ببینم بر اساس ضوابط است و حداقل پس از چند سال جایگاه ها بروز رسانی شود حقیقت این است که در بعضی از مراکز مشکل استقرار وجود دارد با عنایت به شرایط توسعه شهرها مشکل داریم.
باغ وحش های با شرایط مناسب کشور شاید به اندازه انگشتان دو دست باشند کدام مراکز ما وضعیت مناسبی دارند؟
اجازه بدهید اسم نبرم، اما می گویم بسیار محدود، شاید به اندازه انگشتان دو دست باشند که حداقل شرایط و دستورالعمل ها را به صورت جامع فراهم کردند. البته شاخصهای جهانی می گوید ضوابط این طور است که نزدیک به زیستگاه گونه باشد.
آیا انتقال میان باغ وحش های استاندارد مجانی صورت می گیرد؟
نه؛ این مورد در ارتباط با اتحادیه باغ وحش های اروپایی است آن هم برای برخی گونه ها است با این هدف که در مقابل تجارت قاچاق سیاه حیوانات که بعنوان چهارمین سطح قاچاق سیاه است انجام می گیرد اما در همه دنیا رایج نیست
یعنی ما پایبند به این استاندارد نیستیم؟ مثلاً گفته می شود انتقال جگوار سیاه به باغ وحش صفادشت غیرقانونی بود، با توجه به این که این گونه در معرض انقراض است به صورت قاچاق بوده است.
در کشور ما تحت هیچ شرایطی گونه ای در طبیعت برای نگه داری، زنده گیری نمی گردد.
پس با چه مبنایی این گونه به باغ وحش منتقل شده است؟
این انتقال ها با تفاهم دو مرکز است، امکان دارد این گونه در باغ وحش مبدا تکثیر شده باشد و جمعیت مازادش را به باغ وحش دیگری منتقل می کند. و در کشور ما هم حتی در مراکز استان، هرگونه جا به جایی گونه نیازمند موافقت دامپزشکی است.
بنابراین تحت هر شرایطی باغ وحش ها می توانند جمعیت مازادشان را منتقل کنند؟
بله؛ می توانند با رعایت ضوابط انتقال بدهند.
پس وجود جگوار صفادشت مشکلی ندارد؟
نه، چون مجوز سایتیس دارد. یعنی مجوز برای خروج از کشور مبدا را از جانب سایتیس داشته است.

مجوز سایتیس در ایران بر چه مبنایی صادر می شود؟
برای انتقال گونه های حیات وحش در بین دو کشور هم کشور مبدا و هم مقصد هردو باید مجوز سایتیس بدهند. این قانون در کشور ما هم به تصویب مجلس رسیده است. گونه حتی برای خروج از کشور هم مجوز سایتیس نیاز دارد.
بنابراین اگر گونه ای که اشاره کردید در مرکزی مستقر شده شک نکنید هم مجوز سایتیس ورودی و هم خروجی را دارد. مجوزی که کنوانسیون سایتیس به مراکز می دهد قابلیت رهگیری دارد، و می توانیم ببینم اصل هست یا قلابی.
آیا صدور مجوزهای سایتیس محدودیت دارد؟ بنظر می رسد صفادشت مجوزهای گوناگونی را دریافت کرده است.
تنها محدودیت این است که اگر هر مرکزی گونه ای را وارد کند از نظر شرایط استقرار محدودیت نداشته باشد. زمانی مجوز سایتیس را صادر می نماییم که مجوز سایتیس کشور مبدا را داشته باشد و مورد تأیید اداره محیط زیست استان باشد. البته گورخر در ضمائم فهرست سایتیس نیست و به مجوز سایتیس نیاز ندارد.
با توجه به ورود گورخرها و این که معاون گمرک اعلام نموده است، در گمرک ثبت سفارش نشده است، آیا قاچاق محسوب می شود؟
خیر؛ ثبت سفارش برعهده وارد کننده و گمرک است اما از نظر وضعیت جایگاه و اجازه ورود مجوز صادر گردیده است. ماده ۲۵ قانون مبارزه با کالای قاچاق و ارز می گوید: هر کس بدون دریافت مجوز قانونی از سازمان محیط زیست و عدم رعایت ترتیبات پیشبینی شده مقررات به صدور حیوانات وحشی و ورود از کشور مجوز سایتیس لازم دارد. در غیر این صورت به مجازات محکوم می شود. ازاین رو این گونه هم مجوزهای لازم را داشته و هم تاییدیه لازم اداره کل برای استقرار را دارد، ضمن این که این مجوز در سال ۱۳۹۶ صادر گردیده است.
ورود این گورخر با مجوز صد در صد قانونی سال ۹۶ در زمان مدیران پیشین بود چطور آنقدر زمان برده است؟
فرآیند قانونی مجوز ورود گونه این گونه نیست که همان زمانی که مجوز صادر می شود، امکان خرید و ورود وجود داشته باشد. ورود این گورخر با مجوز صد در صد قانونی سال ۹۸ در زمان مدیران پیشین بود و ما ارزیابی محل استقرارش را انجام داده ایم.
صدور مجوزهای سایتیس چقدر برای سازمان محیط زیست درآمدزایی دارد؟
متأسفانه هیچ درآمدزایی نمی گردد، در حالیکه در دنیا صدور مجوزهای سایتیس هزینه برد است، چون از لحاظ قانونی سازمان امکان درآمدزایی ندارد، اما به دنبال این هستیم که به صورت قانونی این اتفاق بیفتد، چون همکاران من ساعات زیادی برای این مجوزها وقت می گذارند. البته لازم است بگویم که امروز سایتیس بر اساس یک رأی صادر نمی گردد و صدور رأی کمیته ای است به این صورت که ابتدا کارشناس اولیه ارزیابی می نماید و به کمیته واگذار می شود بحث می شود که آیا ورود این گونه به صلاح است یا نه.
این مجوزها برای مجموعه داران هم صادر می شود؟
قبلاً با عنوان مراکز نگه داری مجوز صادر می شد، اما چون این تقاضاها زیاد شد و مدیریت بهداشتی سختی بود؛ از سال ۹۹ صدور هرگونه مجوز را متوقف کرده ایم. ضمناً ما در حال آزمایش سامانه ای هستیم که تمامی مباحث در ارتباط با حیات وحش و آمار آن در بخش خصوصی را ساماندهی کند. تا ببینم چه مرکزی با چه عنوانی صلاحیت دارد، وضعیت گونه های موجود در این مراکز چطور است. در واقع با راه اندازی این سامانه ظرف ۴ سال آینده وضعیت هویتی گونه هایمان سرو سامان پیدا می کند.

درخواست برای تعطیلی در شرایط کرونا از جانب مراکز حاضر داشته اید؟
زمانی که دستورالعمل ابلاغ گردید همزمان با شروع دوره کرونا بود و از آنجایی که اصلی ترین منبع درآمد این مراکز از بازدیدها است، متأسفانه با عنایت به تعطیلی ها پیاپی و عدم درآمد کافی دستورالعمل ها به منظور اصلاح باغ وحش ها اتفاق نیفتاد. مثلاً به برخی باغ وحش ها سفارش شده محل استقرار خویش را عوض کنند. در تلاشیم در چارچوب تسهیلات کمکی به مراکز بشود باآنکه ارزیابی ها حداقل ها تأمین است اما با مشکلات جدی مواجه می باشد. باغ پرندگان ایلام پیرو همین اخطارهای محیط زیست تعطیل شد و یک فرجه ای داده شد که اصلاح نماید. ما مخالف توسعه و گسترش هستیم اما امکان دارد برخی مراکز نتوانند اصلاح شوند اما خب، وقتی مرکزی تعطیل می شود تکلیف گونه ها چیست؟ به پارک پردیسان منتقل می شوند؟
چندین سال بود که حیوانات در مرکز نگه داری پردیسان دپو می شدند درحالیکه ما نمی توانیم در داخل شهر باغ وحش داشته باشیم چرا مرکز نگهداری حیات وحش پردیسان را تعطیل کردید؟
الان مرکز کلینیک و تیمار فعال است. اما باغ وحش تعطیل شد چندین سال بود که حیوانات در این مرکز دپو می شدند ما نمی توانستیم در داخل شهر باغ وحش داشته باشیم.
وجود این مرکز هم اکنون کمک کننده نبود؟
مگر من می توانم گونه های یک باغ وحش را به پردیسان بیاورم این مرکز درمانی و تیمار است.
چند مرکز نگهداری حیات وحش در کشور وجود دارد؟
به طور کلی ۷۵ مرکز وجود دارد، که شامل باغ پرندگان و باغ وحش است.
گونه هایی که در این تعداد مراکز مجاز سالانه تکثیر می شوند کجا می روند؟
چون تکثیر و تلفات در مراکز امری طبیعی است، برخی مراکز برای تأمین نیازها، گونه ها را بین هم تبادل می کنند. اما این مسئله نیازمند درخواست و موافقت ستاد و هماهنگی دامپزشکی برای جا به جایی است و من معتقدم تکثیر هم باید کنترل و مدیریت شود.
وقتی می شنویم مراکزی گونه های خاصی را نگه داری می کنند، خب این گونه ها به کشور وارد می شوند یا این که در داخل کشور تبادل می شوند؟
ما در یکی از کریدورهای قاچاق قرار داریم، اما اگر باغ وحشی گونه ای را ثبت نکرده در جایگاه قرار دهد برخورد می شود، پس مطمئن باشید به صورت قانونی خارج نمی شوند. اما ما مسئول مبارزه با قاچاق نیستیم و مطابق قانون دستگاههای نظامی و انتظامی و یگان سازمان در این حوزه مسئول اند.
صفادشت تخلفاتی از قبل داشته است، مثل تلف شدن زرافه یا عدم اطلاع از وضعیت آهو و جبیرهایی که از یک منزل مسکونی کشف شده است.
وقتی گونه هایی توقیف شده و با فوریت به یک مرکز منتقل می شود و ارزیابی بیماری نمی شوند، امکان دارد بیماری داشته و به هر علتی تلف شود. هرچند ما اصرار داریم علل هر گونه تلف شدن و بیماری را سازمان دامپزشکی اعلام نماید. اما اگر مرکزی بخواهد گونه های در معرض انقراض ما را نگه داری کند هزار جور سختگیری می نماییم، با این وجود به سادگی گونه غیر بومی گوزن زرد اروپایی می آورد و شاهد این هستیم که جمعیت این گوزن افزایش می یابد. و خیلی نگرانم در مرکز و جایگاهی طلاقی میان این دو جمعیت ایجاد شود و ازاین رو مجبوریم سخت گیری هایی را داشته باشیم حتی در تکثیر گوزن زرد اروپایی.
اما به صورت کلی ارتباطات با همه مراکز کاملاً رسمی است و مراکزی که کمک کردند آرامشش گونه های خاص ما حفظ شود. خواسته ما این است که بعنوان مراکزی که خارج از زیستگاه گونه های پرارزش ما را حفظ می کنند.
اولویت ما این است که مراکز به سمت گونه های بومی بیایند هم ذخیره گاه ژنی و کمک به حفظ جمعیت است و اگر در طبیعت گرفتار مشکل شویم، اگر ما چارچوب و کاسه تنوع زیستی را از نظر اهمیت بسنجیم گونه های غیر بومی تنها ارزش باغ وحشی دارند. و در اولویت حفاظتی سازمان نیست و مرکز ملزم است که حداقل ها را رعایت کند.
در ماجرای گورخر هم منتظر نظر دامپزشکی هستیم، چون با وجود تشخیص علایم بالینی که بروز سپتیسمی و عفونت ریه را نشان داده است باز هم منتظر اعلام رسمی دامپزشکی هستیم. در این موارد گاهی قصور هست اما عموماً قصور عمدی نیست. گونه هایی که معمولاً از خارج کشور می آید یا در داخل تبادل می شوند صد در صد سالم نیست، شیر، گورخر و.. از جانب مرکزی افرادی منتقل می شوند که ضعیف ترند یا گرفتار مشکل اند.

این مبحث درباره گونه های نمایشی شاید صدق کند اما گونه ای مثل شیر که با هدف تکثیر منتقل می شود چه؟
همان موقع هم بررسی کردم مدیر دفتر حیات وحش اعلام نمود سازمان هیچ برنامه ای برای تکثیر شیر ایرانی را ندارد چون زیستگاه این گونه از بین رفته است.
باغ وحش ادعا می کرد برای احیای نسل شیر وارد شده اما هیچ مقامی در سازمان آنرا تأیید نکرد و نه گفت مقدور است.
ضوابطی برای نگه داری از حیوان همراه در کشور وجود ندارد
یک تخلف دیگر در ارتباط با نحوه نمایش حیوانات بود، این که اجازه لمس حیوانات با پرداخت مبلغ اضافه تری داده می شود.
ما در حال تهیه یک فهرست در زمینه ضوابط مواجه با حیوانات هستیم، اما هنوز به نتیجه قطعی نرسیدیم، هنوز مشخص نیست که چه گونه حیوانی را میتوان به صورت «حیوان همراه»، (حیوانی بعنوان پت) میتوان نگه داشت، مثلاً در بعضی کشورها ایگوآنا بعنوان پت مطرح است اما مقررات ما مشکل دارد. هم اکنون لیستی نیست و متأسفانه همه فکر می کند منتظمی باید به همه اینها پاسخگو باشد.
چندین مرکز در دنیا رفته ام که بخشی از آن حیوانات لمس می شوند و ابعاد آموزشی دارد و بعنوان یکی از منابع درآمدی است اما چون مصادیق آن در کشور ما تعیین نشد نمی توانیم نظر بدهیم.

منبع: mygarden.ir