به بهانه روز جهانی ببر تشریح کرد ماجرای پر فراز و نشیب پروژه احیای ببر در ایران

یک کارشناس ارشد تنوع زیستی احیای جمعیت ببر را داری اهمیت بسیاری دانست که علاوه بر ذخیره بانک ژنی از آنها موجب کمک به شبه جزیره میانکاله نیز می شود.

به گزارش باغ من به نقل از ایسنا، بگفته فعالان حفاظت محیط زیست، تعداد ببرها در طبیعت به ۵۵۷۸ رسیده است، بااینکه آنها همچنان یک گونه در معرض خطر انقراض هستند. اتحادیه بین المللی صیانت از طبیعت (IUCN) اعلام نموده این جهش در آمار ببرهای موجود در طبیعت به سبب بهبود نظارت است و این تصور وجود دارد جمعیت آنها ثابت یا درحال افزایش است.

به گزارش روزنامه گاردین، تخمین زده می شود که بین ۳۷۲۶ تا ۵۵۷۸ ببر در طبیعت وجود دارد که ۴۰ درصد بیش از آخرین ارزیابی انجام شده در سال ۲۰۱۵ است. به جهت اهمیت ببر در حیات وحش ۷ مرداد ( ۲۹ ژوئیه) را روز جهانی ببر نامگذاری کرده اند.

ایران نیز در گذشته زیستگاه ببر مازندران بود ولی اینگونه منقرض شد اما در سالهای بعد کوشش برای وارد کردن ببر به ایران و احیای آن در کشورمان صورت گرفت.

مهدی نبی یان در گفت و گو با ایسنا درباره واردات ببر با هدف تکثیر در اسارت اظهار داشت: این مساله هیچ گاه بصورت مشخص در دستورکار سازمان حفاظت محیط زیست از روز تاسیس آن تا به امروز نبوده است.
معاوضه پلنگ ایرانی با ببر سیبری روسیه در بازی های المپیک زمستانی اواخر دهه ۸۰
وی به تاریخچه واردات ببر اشاره نمود و توضیح داد: اواخر دهه ۸۰ پروژه احیای پلنگ در روسیه عنوان شد. پلنگ نماد بازی های المپیک زمستانی در روسیه و به صورتی رو به انقراض بود بدین سبب تلاش می کردند تا آنرا احیا کنند.

نبی یان گونه پلنگ ایران و روسیه را مشابه یکدیگر دانست و اضافه کرد: ایران بزرگترین زیستگاه این زیرگونه از پلنگ ها است. روسیه دو پلنگ نر از ترکمنستان تهیه کرده بود و به پلنگ ماده نیاز داشت بدین سبب وزارت محیط زیست روسیه قصد تهیه پلنگ ماده را از ایران داشت. به همین جهت با مسئولان وزارت امور خارجه وارد مذاکره شد.

وی به دو پلنگ ماده در اسارت در ایران اشاره نمود و اظهار داشت: در آن زمان در ایران دو پلنگ ماده در اسارت بودند که یکی به سبب طعمه مسموم توسط دامدارها لطمه دیده و درحال بازپروری در مجموعه پردیسان بود. دیگری نیز دست خودرا به سبب گرفتار شدن در تله از دست داده بود و محیط زیست توانست او را از مرگ حتمی نجات دهد. هر دوی آنها در وضعیت نه چندان مطلوبی در پارک پردیسان نگهداری می شدند.

نبی یان به درخواست کشور روسیه و اصرار بسیار مقامات بالادستی ایران نسبت به همکاری سازمان محیط زیست با روسیه اشاره نمود و اظهار داشت: در این مقطع ایده معاوضه پلنگ ایرانی با ببر سیبری عنوان شد. از آنجائیکه بیش از ۵۰ سال از انقراض ببر در ایران می گذرد و از جانب دیگر ببر مازندران ایران بسیار قرابت ژنتیکی با ببر سیبری در روسیه دارد امکان این معاوضه در آن مقطع وجود داشت.

وی اضافه کرد: برخی کارشناسان معتقدند که ببر سیبری و مازندران زیرگونه یکسانی هستند و حتی تفاوت ژنتیکی با یکدیگر ندارند. دراین زمینه مقاله ای نیز وجود دارد که بیان می کند تفاوت ژنتیکی بسیار جزئی بین ببر سیبری و مازندران وجود دارد. برخی نیز معتقدند ببر مازندران در کشور ما منقرض شده است اما عینا همان ببر سیبری هست که هنوز در روسیه وجود دارد. البته کارشناسان دراین زمینه اختلاف نظرهایی هم دارند اما در نهایت می توان گفت اختلاف ژنتیکی بین ببر سیبری و ببر مازندران که منقرض شده است بسیار ناچیز است.

نبی یان در ادامه اظهار نمود: روسیه به سبب عجله بسیار و برای جلب رضایت سازمان محیط زیست و مسئولان ایران بسیار سریع بعد از برگزاری جلسات و موافقت های اولیه با درخواست ایران در خصوص معاوضه ببر با پلنگ موافقت نمود که طی یک پرواز خصوصی دو قلاده ببر نر و ماده سیبری را به ایران فرستاد، با این هدف که با همان پرواز پلنگ ایرانی به روسیه فرستاده شود و این اتفاق با این توافق انجام شد.
چرا ببر سیبری با پلنگ ایرانی معاوضه شد؟
وی به هدف معاوضه ببر سیبری با پلنگ ایرانی اشاره نمود و اظهار داشت: هدف در درجه اول احیای جمعیت تاریخی در جغرافیای زیستی ببر نبوده است چونکه ایران عملا بخش عمده ای از زیستگاه ببر را از دست داده است. زیستگاه ببر مناطق جلگه ای در حاشیه دریای خزر بوده که بخش عمده آنرا به سبب ویلاسازی، مزارع چای، شالیزارها از دست داده ایم و مسیرهای جنگلی بسیار محدودی باقی مانده است.

این کارشناس حیات وحش به شبه جزیره میانکاله اشاره نمود که زیستگاه در خطر، بسیار مهم و با ارزشی است و آخرین ببرهای مازندران در آن زندگی می کردند.

نبی یان به توضیح هدف طرح احیای ببر در ایران پرداخت و اظهار داشت: قرار بود زمانی که ببرهای سیبری وارد ایران شدند محدوده ای به وسعت ۱۰۰ هکتار را در شبه جزیره میانکاله فنس کشی و منطقه ای را به عنوان یک محدوده نگهداری در اسارت برای ببرها ایجاد کنند. ببرها تولیدمثل بسیار خوبی نسبت به دیگر گربه سانان دارند و با این روش می توانستیم جمعیت پایداری از ببر سیبری را در میانکاله داشته باشیم.
اهمیت احیای ببر سیبری در شبه جزیره میانکاله
این پژوهشگر حیات وحش احیای ببر سیبری در شبه جزیره میانکاله را دارای چندین اهمیت دانست و توضیح داد: خرید مستثنیات دامدارها و گاهی افرادی که در آن منطقه زمین دارند، تامین بودجه از استانداری، ساماندهی افرادی که از انارهای وحشی در میانکاله بهره برداری می کنند و ساماندهی حضور دامداران در شبه جزیره میانکاله از مواردی است که اگر ببر سیبری در وضعیت اسارت در میانکاله حضور داشت، امروزه شرایط بسیار متفاوت تری را در شبه جزیره میانکاله شاهد بودیم. جلوی خیلی از چشم داشت ها و تعارضاتی که در این محدوده به عنوان یک پناهگاه حیات وحش وجود دارد گرفته می شد.
سرنوشت ببر سیبری در ایران چه شد؟
وی در ادامه اظهار نمود: متاسفانه ماجرا اما طور دیگری رقم خورد. چون ورود ببرها به ایران بدون هماهنگی های قبلی با سازمان محیط زیست انجام شد؛ سازمان محیط زیست شبه جزیره میانکاله را برای محدوده نگهداری از ببرها آماده نکرده بود، حتی فضایی برای نگهداری از این ببرها نیز نداشت. بنا بر این ناچار بود بطور موقت ببرها را در باغ وحش ارم قرنطینه و نگهداری کند تا راه اندازی محل نگهداری ببرها در میانکاله عملیاتی شود.

نبی یان به حضور کنشگران محیط زیست و علاقه مندان حیات وحش که بخش عمده ای از جامعه فعالان محیط زیست را می سازند، اشاره نمود و اظهار داشت: علاوه بر حامیان که چندان به بحث های حفاظتی از نظر آکادمیک آشنایی نداشتند، تنگ نظری برخی کارشناسان نسبت به این پروژه، ایجاد اختلاف توسط کارشناسانی که معتقد بودند ببر سیبری هیچ شباهتی به ببر مازندران ندارد، بزرگ نمایی برخی فعالان رسانه، روایت های نادرستی درباب بودجه این پروژه موجب شد که در فضای رسانه ای بجای همراهی با این پروژه در حقیقت مقابله با آن شکل بگیرد؛ مقابله به صورتی بود که اصلا چرا باید ببر را وارد ایران نماییم و این هزینه ها برای چیست؟

وی اضافه کرد: این افراد اطلاعی از چشم انداز بلندمدت این پروژه نداشتند. حاضر به شنیدن توضیحات نیز نبودند و تنها با پافشاری بر نظرات خود موجب شدند که سازمان محیط زیست که با هجوم اعتراضات روبرو شده بود پا پس بکشد و حمایت لازم را از پروژه نکند.

نبی یان اضافه کرد: بدین سان اقداماتی که باید برای ایجاد جایگاه ببرها در میانکاله صورت می گرفت مشمول مرور زمان شد و افراد از ترس انگ زنی ها از جانب برخی افراد حاضر به پذیرش هیچ مسئولیتی دراین زمینه نبودند و عملا هیچ گاه توسط سازمان محیط زیست برای پروژه احیا، تکثیر و نگهداری ببر در میانکاله مدیریت مشخص نشد و اتفاقی صورت نگرفت.
ببرها در باغ وحش ارم
این کارشناس ارشد تنوع زیستی به شرایط باغ وحش ارم برای نگهداری ببرها اشاره و عنوان کرد: اتفاق رخ داده در ارم موید ضعف بزرگ دستگاه دامپزشکی کشور است.

نبی یان باتوجه به شرایط شیرها و شیوع بیماری مشمشه در باغ وحش ارم اضافه کرد: پیش از ورود ببرها به کشور، کارشناسان دامپزشکی از شرایط شیرها در باغ وحش ارم که گرفتار مشکلات ناشی از بیماری مشمشه شده بودند باخبر بود اما این مساله را به اطلاع سازمان محیط زیست نرسانده بودند.

وی اضافه کرد: بیماری مشمشه هم سرانجام منجر به کشتار شیرهای باغ وحش ارم شد و هم این پنهان کاری موجب شد ببر سیبری نر نیز گرفتار بیماری مشمشه شود.

این کارشناس حیات وحش اهمیت اطلاع رسانی درباره بیماری خطرناک مشمشه را به سازمان حفاظت محیط زیست و حتی مردم بسیار بالا دانست و توضیح داد: این بیماری بسیار خطرناک، قابل سرایت به انسان و بسیار کشنده است که از حیواناتی مانند اسب و الاغ منتقل می شود. بنا بر این افرادی که در استان البرز از اسب ها نگهداری می کردند در آن زمان به سبب مدیریت نادرست سازمان دامپزشکی کشور زیان بسیاری را متحمل شدند.

وی به تلف شدن ببر نر و عدم اطلاع سازمان حفاظت محیط زیست از فضای آلوده و نامناسب باغ وحش ارم برای حضور ببرها اشاره نمود و اضافه کرد: این بیماری به آسانی قابل انتقال به گربه سانان است. به همین علت ببر نر مبتلا و تلف شد و الان نیز مدت هاست که ببر ماده همچنان در باغ وحش ارم به تنهایی نگهداری می شود.

نبی یان در ادامه اظهار نمود: پروژه احیای ببر به صورتی در نطفه توسط برخی کنشگران محیط زیست خفه شد.
حفظ بانک ژنی با پروژه تکثیر در اسارت
وی در خیلی از موضوعات تخصصی در صیانت از حیات وحش، برخی فعالان محیط زیست را از نخستین موانع حفاظت و ایده های حفاظتی دانست و باتوجه به طرح احیای ببر توضیح داد: شکی نیست زمانی که جمعیت گونه ای در کشور به شرایط بسیار بحرانی رسیده است باید از تمام پتانسیل ها و توان استفاده نمائیم. تنها یک راهکار را نباید پیش ببریم و باید انواع راهکار ها، گزینه ها و گزاره ها را بررسی و عملیاتی نماییم.

این کارشناس ارشد تنوع زیستی حفظ بانک ژنی با بهره گیری از روش تکثیر در اسارت را دارای اهمیت دانست که می توانیم با بهره گیری از این امکان در آینده جمعیت گونه مورد نظر را در زیستگاه خود احیا نماییم.

نبی یان در ادامه اظهار داشت: پروژه ببر میانکاله می توانست از دست اندازی ها به میانکاله مانند تخریب منطقه، شکار بدون مجوز یا حریق های عمدی تا حد زیادی پیشگیری کند تا شرایط بسیار متفاوتی را نسبت به امروز تجربه نماییم.

این کارشناس حیات وحش اضافه کرد: با نگهداری و احیای ببر در وضعیت اسارت یا نیمه اسارت در زیستگاه تاریخی اینگونه یعنی میانکاله، می توانستیم ببر را تکثیر کنیم؛ نه با هدف رهاسازی در زیستگاه بلکه با هدف نگهداری در محدوده فنس کشی و شرایط نیمه اسارت، برای جلب توریست و جذب بودجه های عمرانی و جاری از جانب سازمان محیط زیست و استانداری و…. به عبارتی احیای ببر بهانه ای برای صیانت از پناهگاه حیات وحش میانکاله بود.
اهمیت وجود هدف بلندمدت برای موضوعات محیط زیستی
نبی یان لازمه بررسی موضوعات محیط زیستی را برخورداری از نگاهی کلی تر، جامع تر و با افق دید باز و طولانی مدت تر دانست و توضیح داد: گاهی برخی رسانه های محیط زیستی به مطالبی با اولویت های بسیار پایین تر می پردازند و با ذره بین خود، هیجانات جامعه را به آن سمت سوق می دهند. این اتفاق غفلت از اتفاقات مهمی با تبعات مخرب بزرگتر در جای دیگر است.

این کارشناس حیات وحش به سرنوشت خیلی از پروژه های محیط زیستی بعد از نخستین شکست یا روبه رو شدن با هجمه ای از واکنش ها اشاره نمود و اظهار داشت: برای مثال پروژه احیای یوزپلنگ ایرانی یا گورخر کویر با سنگ اندازی ها و انتقادات بسیاری روبه رو بود اما با مقاومت کارشناسان و سازمان حفاظت محیط زیست این دو گونه در راه احیا قرار دارند و هم اکنون پروژه یوز صاحب یک توله یوز شده است و بیش از ۲۰ فرد گورخر در پارک ملی کویر زندگی می کنند.
اهمیت واردات مجدد ببر در ایران
نبی یان درباره امکان انجام پروژه احیای ببر اظهار نمود: ” اگر من در سازمان حفاظت محیط زیست مسئولیتی داشتم، بی شک پروژه احیای ببر در میانکاله در فضای محصور و شرایط نیمه اسارت را ادامه می دادم و از این ماجرا کوتاه نمی آمدم چونکه معتقدم این پروژه می تواند به شبه جزیره میانکاله بسیار کمک نماید.”
ابهت ببر مازندران و خاصیت هایش
این پژوهشگر حیات وحش هرگونه جانوری را دارای ارزش های مختص به خود دانست و درباره گونه ببر توضیح داد: گونه ببر بزرگترین گربه سان جهان است. ببر مازندران ۳۲۰ تا ۳۵۰ کیلوگرم وزن داشت. وزن یک شیر بالغ آسیایی در بیشترین حالت به ۲۰۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم می رسید، یعنی ببر مازندران در حدود ۱۰۰ کیلوگرم از یک شیر بالغ سنگین تر بود. وزن پلنگ ایرانی نیز در بیشترین حالت به ۱۱۰ کیلوگرم می رسد و ببر مازندران سه برابر وزن پلنگ ایرانی وزن داشته است. با ابهتی که اینگونه داشت می توانست در طبیعت گردی و مشاهده حیات وحش موثر باشد.

وی اضافه کرد: حضور ببر در میانکاله، ظرفیتی را برای جذب بودجه جهت حفاظت و مدیریت بهتر و جلوگیری از لطمه به منطقه ایجاد می کرد.

نبی یان ماجرای ببر را عبرتی برای ایرانیان دانست و درباره زمان انقراض آن اظهار داشت: اواخر دهه ۱۳۳۰ آخرین ببر در ایران شکار شد و هم اکنون از ۱۰ گونه گربه سانی که در ایران زیست می کردند تنها هشت گونه را داریم. شیر ایرانی و ببر هیرکانی را از دست داده ایم. اگر شیر یا ببر در وضعیت اسارت داشتیم می توانستیم مجدد آنها را در زیستگاهشان احیا نماییم و حداقل ذخیره ژنی زنده ای از این حیوانات داشتیم.
حواسمان به یوزپلنگ ایرانی باشد!
وی اضافه کرد: انقراض ببر و شیر در ایران درس عبرتی برای کارشناسان حیات وحش است و به ما این هشدار را می دهد که وقتی هم اکنون یوزپلنگ ایرانی سومین گربه سان در فهرست انقراض است و کمتر از ۳۰ قلاده از آن باقی مانده است، نباید فرصت را از دست بدهیم و باید در وضعیت نیمه اسارت و اسارت تعدادی یوز را به عنوان ذخیره ژنتیکی زنده داشته باشیم. باید از دلیلهای انقراض دو گونه گربه سان استفاده نمائیم که راهکارهای حفظ یوزپلنگ ایرانی را طراحی نماییم.

نبی یان در آخر به حضور جمعیت شیر ایرانی در هندوستان و ببر سیبری در روسیه اشاره نمود و اظهار داشت: این دو گونه نیز می توانند بصورت نمادین در مناطق زیستگاهی تاریخی خود در محدوده های مشخص در اسارت احیا شوند. احیای این دو گونه بسیار می تواند به لحاظ روانی در بحث حفاظتی به سازمان حفاظت محیط زیست کمک نماید و در افزایش حمایت ها در صیانت از حیات وحش در ایران موثر باشد.